اگاهی

آگاهی (روان شناسی). آگاهی (روان شناسی)(consciousness)
(یا: هشیاری، خودآگاهی) آگاهی از خود و محیط، بدون بازدارنده هایی چون خواب، بیماری، دارو یا هیپنوتیسم. این آگاهی صرفاً مربوط به رخدادها یا پدیده های بیرونی نیست و احساسات، باورها و رویدادهای ذهنی شخص را نیز دربرمی گیرد. این خودآگاهی درون نگرانه، در مقایسه با صِرف پاسخ به محرک های بیرونی، معمولاً پیش شرطی برای هشیاری است. این ویژگی در حیوانات شکل دیگری دارد و اعتقاد بر این است که در حیوانات، مثلاً شمپانزه، شکل آن متفاوت است یا حتی اصلاً وجود ندارد. طبق نظر زیگموند فروید، روان پزشک اتریشی، آگاهی به سبب داشتن ویژگی هایی چون همسانیو نیز درک تفاوت های فضا و زمان، از ناخودآگاهیمتفاوت است. در ناخودآگاهی، معنی نمادها و رخدادها، مانند حالت رؤیا، مکرراً تغییر می یابد و تضادها غالباً پذیرفته می شود. این بخش دربردارندۀ انگیزه هایی است که از بخش خودآگاه دور نگاه داشته شده یا واپس زده شده است. روان شناسان و عصب شناسان سعی کرده اند به فرآیندهای دخیل در آگاهی دست یابند، اما توفیق چندانی نداشته اند.

آگاهی (فلسفه). آگاهی (فلسفه)(consciousness)
(یا: شعور، هشیاری) از مناقشه آمیزترین و فراگیرترین مسائل فلسفی. آگاهی ما بنیادی ترین واقعیت رو در روی ماست، با این حال بیان چیستی آن تقریباً ناممکن است. آیا آگاهی من همانند آگاهی شماست؟ آیا آگاهی ما با آگاهی حیوانات مشابهت دارد؟ آیا ماشین ها می توانند صاحب آگاهی باشند؟ آیا ممکن است آگاهی بدون جسم وجود داشته باشد؟ هر اندازه روندهای زیست شناختی و عصبی پیچیده در پشت صحنه عمل کنند، باز هم آگاهی من است که صحنۀ نمایشی را فراهم می کند که در آن تجارب و اندیشه هایم به وجود می آیند، امیال من احساس می شوند و نیات و مقاصدم شکل می گیرند. اما در این صورت چگونه می توانم «من» یا «خود»ی را که ناظر و تماشاگر این صحنه است ملاحظه کنم؟ یکی از دشواری ها در اندیشیدن به آگاهی این است که این مسائل، علمی به نظر نمی آیند. لایب نیتسبر آن بود که اگر ما بتوانیم ماشینی بسازیم که قادر به فکرکردن و حس کردن باشد و آن را به اندازۀ یک آسیاب بزرگ کنیم و بتوانیم با ورود در آن کارکرد اجزایش را با هر دقتی که بخواهیم بررسی کنیم، باز هم در آن آگاهی را نخواهیم یافت و از این جا نتیجه گرفت که آگاهی در سوژه های بسیط وجود دارد نه در سوژه های مرکب. حتی اگر بپذیریم که آگاهی به نوعی حاصل کارکرد پیچیدۀ مغز است باز هم شیوۀ پدیدارشدن آن و این که چرا دقیقاً به این شکل درمی آید، برای ما روشن نیست. در فلسفۀ ذهن، ماهیت تجربۀ آگاهانه بزرگ ترین مانع بر سر راه فیزیکالیسم، رفتارگراییو کارکردگراییبوده است. همۀ این ها دیدگاه هایی است که از نظر مخالفانشان فقط با تظاهر به بیهوشی دایمی می توان آن ها را باور کرد. اما بسیاری از فیلسوفان معتقدند که ما می توانیم با تجزیۀ سوژه مشکل را حل کنیم، یعنی می توانیم به جای قبول یک «خود» یا «مشاهده گر» واحد، سوژه را به مهارت های مختلف تجزیه کنیم و چرخۀ فعالیت مغزی را چرخه ای تلقی کنیم که تقریباً هدایت نشده است و «خود» یا «من»ی واحد، هادی آن نیست و هیچ گونه نمایش درونی، نورپردازی درونی و مهم تر از همه مشاهده گر درونی در آن وجود ندارد. آگاهی اصطلاحی جدید است که بیشتر در علم روان شناسی و بعضاً در فلسفه به کار می رود. در فلسفه اسلامی این گونه مباحث بیشتر در حوزه شناخت شناسی مطرح می شده است.
نیز ← شناخت شناسی (فلسفه اسلامی)