امیر ارسلان

امیراَرْسلان
(یا: امیرارسلان رومی) آخرین رمان فارسی به سبک سنتی و از مشهورترین قصه های بلند عامه پسند، پرداختۀ میرزا محمدعلی نقیب الممالک و تحریر فخرالدوله (توران آغا)، دختر ناصرالدین شاه قاجار. تاریخ دقیق تألیف کتاب معلوم نیست، اما مسلّماً پیش از درگذشت فخرالدوله، یعنی ۱۳۰۹ق، بوده است. نقیب الممالک، نقال باشی ناصرالدین شاه، شب ها برای شاه قصه می گفت. داستان امیرارسلان، پسند شاه افتاد و سالی یک بار هنگام خواب، برای او گفته می شد. در طول قصه گویی، فخرالدوله، که زنی باسواد و شاعر بود، پشت درِ نیمه باز می نشست و گفته های نقال باشی را می نوشت و همین امر باعث ماندگاری این داستان شد. داستان، سرگذشت امیرارسلان، پسر ملکشاه رومی، است که با دیدن تصویر فرخ لقا، دختر پطرس، شاه فرنگ، عاشق او می شود و از تاج وتخت می گذرد و در طلب وصال دختر، با دیو و جن و اژدها می جنگد و عاقبت کامیاب می شود. رمان مذکور اثری دوسویه و حاصل ادبی یک دورۀ تاریخی درحال تغییر است و هم در قالب سنت روایی ایرانی مملو از ماجراهای سرگرم کننده و سحر و جادوست، و هم به تأثیر از رمان های غربی، زندگی روزمره باورها و آرزوهای مردم و اوضاع اجتماعی عصر قاجار، در آن بازتاب یافته است. داستان از لحاظ بازنماییِ اعجاب ایرانیان در نخستین برخوردها با فرنگستان نیز اهمیت دارد. از ویژگی های داستان تحلیل و بیان روحیات قهرمانان، گونه گونی صحنه ها و حوادث، گفت وگوی شخصیت ها با خود، نثر روان و جذاب و کاربرد اشعار شاعرانی، چون قاآنی، سعدی و حافظ است. ریزه کاری های آن در هیچ یک از داستان های عامیانه دیده نمی شود. قهرمان آن شخصیتی ساده لوح، زودباور، کج سلیقه و فراموشکار است. داستان دو بخش واقع گرایانه و افسانه ای دارد؛ بیشتر سرگرم کننده است و هدف اخلاقی و اجتماعی خاصی را دنبال نمی کند. یکی از قدیمی ترین چاپ های سنگی آن در ۱۲۷۸ش منتشر شده، اما چاپ انتقادی آن با مقدمۀ محمدجعفر محجوب شیرازی در ۱۳۴۰ش انتشار یافت.