[ویکی فقه] در زمان حکومت طاهریان استان خراسان مهمترین و وسیع ترین استان های ایران به شمار می رفت و شامل همه شمال شرقی ایران آن روز تا مرز چین بود.
حاکم نشین آن نخست شهر مرو بود و سپس نیشابور شد که تازیان به آن نسابور می گفتند. آن را به این نواحی تقسیم می کردند: بست، رخج یا رخد، کابل، زابلستان، طبس، قهستان (کوهستان یا کهستان)، هرات، طالقان، بادغیس، فرشنگ یا بوشنج و یا فوشنج و یا پوشنگ (زادگاه خاندان طاهری)، تخارستان یا طخارستان، طارقان، بلخ، خلم، مرو رود مرو الرود، چغانیان، واشگرد، بخارا، طوس، فاریاب، ابرشهر، سمرقند، چاچ یا شاش، فرغانه، اسروشنه یا سروشنه یا استروشنه، سغد، خجنده، خوارزم، اسبیجاب یا اسفیجاب، ترمذ، نسا، ابیورد، مرو، کش، نوشجان، بتم، اخرون، نسف یا نخشب.
مالیات خراسان در زمان طاهریان
جمع کل خراج خراسان؛ شامل همه نواحی که در فرمان عبدالله بن طاهر بود به ۴۴۸۴۶۰۰۰ درهم می رسید، و گذشته از آن ۱۳ اسب گرانبها و دو هزار گوسفند و دو هزار غلام غز از اسیران جنگی بود که بهای آنها در آن زمان ۶۰۰۰۰۰ درهم حساب می کردند، و ۱۱۸۷ توپ کرباس کندجی و ۱۳۰۰ ورق صفحه آهن که یک نمیه از هر کدام باشد.
عبدالله بن طاهر و جمع آوری مالیات
بذل توجه طاهریان به مساله خراج باعث شده بود تا عبدالله نیز از نظر شعرا در مورد مالیات و خراج، شخصی عالم و بصیر معرفی شود. کمک طاهریان مخصوصا عبدالله به مردم سیستان در وقت قحطی و تنگدستی و همچنین توجه او به رونق کشاورزی و مدارای با بزرگان، سیاست مطلوبی را برای دریافت خراج می طلبید. به همین دلیل گزارش منابع پیرامون مقدار خراج شهرهای مختلف خراسان در زمان عبدالله بن طاهر با توجه به خشنودی از سیرت نیکو و عدل و داد وی، نشانه رضایت آنان از میزان خراج است.علی ابی العباس عبدالله بن طاهر برای دو سال (دویست و یازده) و (دویست و دوازده) مامور جمع آوری خراج خراسان و دیگر نواحی و مناطق مربوطه گشت: ری ده میلیون درهم، قومس دو میلیون و صد و هفتاد و شش هزار درهم، جرجان (گرگان) با شهرهای آباد و دهستانها و آبخورهائی که داراست، ده میلیون و صد و هفتاد و شش هزار و هشتصد درهم، کرمان پنج میلیون درهم و وسعت منطقه کرمان صد و هشتاد فرسخ در صد و هفتاد فرسخ است و برای کسراها (ساسانیان) شصت میلیون درهم خراج می دادند، خراج سجستان پس از کسر خراج دهکده های مورق و رخج و سرزمین داور و زابلستان که از مرزهای طخارستان به شمار می آید و نهصد و هفتاد و شش هزار درهم است، شش میلیون و هفتصد و هفتاد و سه هزار درهم باشد، طبسین صد و سیزده هزار و هشتصد و هشتاد درهم و اضافه بر آن از طبسین پانزده هزار و سیصد و هفتاد درهم از برداشت دوم محصول به دست می آید، قهستان هفتصد و هشتاد و هفت هزار و هشتصد و هشتاد درهم و از برداشت دوم محصول نیز صد و بیست و یک هزار و هشتصد و هفتاد و نه درهم و از غلات کمکی دو هزار و ششصد درهم، نیشابور چهار میلیون و صد و هشت هزار و نهصد درهم و از برداشت دوم محصول هفتصد و پنجاه و هشت هزار و هفتصد و بیست و چهار درهم و همچنین از غلات کمکی هشت هزار درهم، طوس هفتصد و چهل هزار و هشتصد و شصت درهم که صد و سی و نه هزار و بیست درهم از برداشت دوم محصول و هفت هزار و هفتصد درهم از غلات کمکی است، نسا هشتصد و نود و سه هزار و چهار صد درهم که صد و شصت هزار و سیصد و سی و یک و یک سوم و یک پنجم درهم آن از برداشت دوم محصول است. ابیورد هفتصد هزار درهم که سیصد و هفده هزار و هفتصد و چهار درهم آن از برداشت دوم محصول است، سرخس سیصد و هفت هزار و چهارصد و چهل درهم که دویست و نه هزار و ششصد درهم آن از برداشت محصول است، مروشاهجان یک میلیون و صد و چهل و هفت هزار درهم که شصت و هفت هزار و چهل و چهار و یک سوم درهم آن از برداشت دوم محصول است، دوانیق که از جنگل و بیشه زارهای آن چهل و هشت هزار و ششصد و شصت و نه و ثلث و یک پنجم درهم حاصل می شود، مرورود چهارصد و بیست هزار درهم که سیصد و هفده هزار و دویست و بیست و پنج و نیم درهم آن از برداشت دوم محصول است، بادغیس چهار صد و چهل هزار درهم که شصت هزار درهم آن از برداشت دوم محصول است، هرات و اسفزار و اسفیدنج یک میلیون و صد و پنجاه و نه هزار درهم که چهل و پنج هزار و چهار صد و پنجاه و چهار درهم آن از برداشت دوم محصول است، پوشنگ پانصد و پنجاه و نه هزار و سیصد و پنجاه درهم که هشتاد و نه هزار و صد و پنجاه و چهار درهم آن از غلات کمکی است.طالقان بیست و یک هزار و چهار صد درهم، گرجستان صد هزار درهم و از گوسفندان دو هزار گوسفند، کور طخارستان زم صد و شش هزار درهم، فاریاب پنجاه و پنج هزار درهم و جوزجان صد و پنجاه و چهار هزار درهم است.خطلان، بلخ و سعدخره و کوهستان هایش صد و نود و سه هزار و سیصد درهم، خلم دوازده هزار و سیصد درهم، قبروغش چهار هزار درهم، ترمذ دو هزار درهم، روب و سمنگان دوازده هزار درهم، ششصد درهم، ریوشاران ده هزار درهم، بامیان پنج هزار درهم، برمخان و جومرین و بنجار دویست و شش هزار و پانصد درهم و ترمذ چهل و هفت هزار و صد درهم است. بینقان سه هزار و پانصد درهم، کران چهار هزار درهم، شقنان چهل هزار درهم، وخّان بیست هزار درهم، مندجان دو هزار درهم، اخرون سی و دو هزار درهم، کست ده هزار درهم، نهام بیست هزار درهم، چغانیان چهل و هشت هزار و پانصد درهم، باسارا هفت هزار و سیصد درهم، واشجرد هزار درهم، عندمین و زمثان دوازده هزار درهم و سیزده راس چهارپا، کابل دو میلیون و پانصد درهم و از اسرای غز هزار تن که ارزش آنان ششصد هزار درهم است.
کابل و حومه
...
حاکم نشین آن نخست شهر مرو بود و سپس نیشابور شد که تازیان به آن نسابور می گفتند. آن را به این نواحی تقسیم می کردند: بست، رخج یا رخد، کابل، زابلستان، طبس، قهستان (کوهستان یا کهستان)، هرات، طالقان، بادغیس، فرشنگ یا بوشنج و یا فوشنج و یا پوشنگ (زادگاه خاندان طاهری)، تخارستان یا طخارستان، طارقان، بلخ، خلم، مرو رود مرو الرود، چغانیان، واشگرد، بخارا، طوس، فاریاب، ابرشهر، سمرقند، چاچ یا شاش، فرغانه، اسروشنه یا سروشنه یا استروشنه، سغد، خجنده، خوارزم، اسبیجاب یا اسفیجاب، ترمذ، نسا، ابیورد، مرو، کش، نوشجان، بتم، اخرون، نسف یا نخشب.
مالیات خراسان در زمان طاهریان
جمع کل خراج خراسان؛ شامل همه نواحی که در فرمان عبدالله بن طاهر بود به ۴۴۸۴۶۰۰۰ درهم می رسید، و گذشته از آن ۱۳ اسب گرانبها و دو هزار گوسفند و دو هزار غلام غز از اسیران جنگی بود که بهای آنها در آن زمان ۶۰۰۰۰۰ درهم حساب می کردند، و ۱۱۸۷ توپ کرباس کندجی و ۱۳۰۰ ورق صفحه آهن که یک نمیه از هر کدام باشد.
عبدالله بن طاهر و جمع آوری مالیات
بذل توجه طاهریان به مساله خراج باعث شده بود تا عبدالله نیز از نظر شعرا در مورد مالیات و خراج، شخصی عالم و بصیر معرفی شود. کمک طاهریان مخصوصا عبدالله به مردم سیستان در وقت قحطی و تنگدستی و همچنین توجه او به رونق کشاورزی و مدارای با بزرگان، سیاست مطلوبی را برای دریافت خراج می طلبید. به همین دلیل گزارش منابع پیرامون مقدار خراج شهرهای مختلف خراسان در زمان عبدالله بن طاهر با توجه به خشنودی از سیرت نیکو و عدل و داد وی، نشانه رضایت آنان از میزان خراج است.علی ابی العباس عبدالله بن طاهر برای دو سال (دویست و یازده) و (دویست و دوازده) مامور جمع آوری خراج خراسان و دیگر نواحی و مناطق مربوطه گشت: ری ده میلیون درهم، قومس دو میلیون و صد و هفتاد و شش هزار درهم، جرجان (گرگان) با شهرهای آباد و دهستانها و آبخورهائی که داراست، ده میلیون و صد و هفتاد و شش هزار و هشتصد درهم، کرمان پنج میلیون درهم و وسعت منطقه کرمان صد و هشتاد فرسخ در صد و هفتاد فرسخ است و برای کسراها (ساسانیان) شصت میلیون درهم خراج می دادند، خراج سجستان پس از کسر خراج دهکده های مورق و رخج و سرزمین داور و زابلستان که از مرزهای طخارستان به شمار می آید و نهصد و هفتاد و شش هزار درهم است، شش میلیون و هفتصد و هفتاد و سه هزار درهم باشد، طبسین صد و سیزده هزار و هشتصد و هشتاد درهم و اضافه بر آن از طبسین پانزده هزار و سیصد و هفتاد درهم از برداشت دوم محصول به دست می آید، قهستان هفتصد و هشتاد و هفت هزار و هشتصد و هشتاد درهم و از برداشت دوم محصول نیز صد و بیست و یک هزار و هشتصد و هفتاد و نه درهم و از غلات کمکی دو هزار و ششصد درهم، نیشابور چهار میلیون و صد و هشت هزار و نهصد درهم و از برداشت دوم محصول هفتصد و پنجاه و هشت هزار و هفتصد و بیست و چهار درهم و همچنین از غلات کمکی هشت هزار درهم، طوس هفتصد و چهل هزار و هشتصد و شصت درهم که صد و سی و نه هزار و بیست درهم از برداشت دوم محصول و هفت هزار و هفتصد درهم از غلات کمکی است، نسا هشتصد و نود و سه هزار و چهار صد درهم که صد و شصت هزار و سیصد و سی و یک و یک سوم و یک پنجم درهم آن از برداشت دوم محصول است. ابیورد هفتصد هزار درهم که سیصد و هفده هزار و هفتصد و چهار درهم آن از برداشت دوم محصول است، سرخس سیصد و هفت هزار و چهارصد و چهل درهم که دویست و نه هزار و ششصد درهم آن از برداشت محصول است، مروشاهجان یک میلیون و صد و چهل و هفت هزار درهم که شصت و هفت هزار و چهل و چهار و یک سوم درهم آن از برداشت دوم محصول است، دوانیق که از جنگل و بیشه زارهای آن چهل و هشت هزار و ششصد و شصت و نه و ثلث و یک پنجم درهم حاصل می شود، مرورود چهارصد و بیست هزار درهم که سیصد و هفده هزار و دویست و بیست و پنج و نیم درهم آن از برداشت دوم محصول است، بادغیس چهار صد و چهل هزار درهم که شصت هزار درهم آن از برداشت دوم محصول است، هرات و اسفزار و اسفیدنج یک میلیون و صد و پنجاه و نه هزار درهم که چهل و پنج هزار و چهار صد و پنجاه و چهار درهم آن از برداشت دوم محصول است، پوشنگ پانصد و پنجاه و نه هزار و سیصد و پنجاه درهم که هشتاد و نه هزار و صد و پنجاه و چهار درهم آن از غلات کمکی است.طالقان بیست و یک هزار و چهار صد درهم، گرجستان صد هزار درهم و از گوسفندان دو هزار گوسفند، کور طخارستان زم صد و شش هزار درهم، فاریاب پنجاه و پنج هزار درهم و جوزجان صد و پنجاه و چهار هزار درهم است.خطلان، بلخ و سعدخره و کوهستان هایش صد و نود و سه هزار و سیصد درهم، خلم دوازده هزار و سیصد درهم، قبروغش چهار هزار درهم، ترمذ دو هزار درهم، روب و سمنگان دوازده هزار درهم، ششصد درهم، ریوشاران ده هزار درهم، بامیان پنج هزار درهم، برمخان و جومرین و بنجار دویست و شش هزار و پانصد درهم و ترمذ چهل و هفت هزار و صد درهم است. بینقان سه هزار و پانصد درهم، کران چهار هزار درهم، شقنان چهل هزار درهم، وخّان بیست هزار درهم، مندجان دو هزار درهم، اخرون سی و دو هزار درهم، کست ده هزار درهم، نهام بیست هزار درهم، چغانیان چهل و هشت هزار و پانصد درهم، باسارا هفت هزار و سیصد درهم، واشجرد هزار درهم، عندمین و زمثان دوازده هزار درهم و سیزده راس چهارپا، کابل دو میلیون و پانصد درهم و از اسرای غز هزار تن که ارزش آنان ششصد هزار درهم است.
کابل و حومه
...
wikifeqh: خراسان_دوره_طاهریان