سرا

صبحگاهی سر کشیدم د سرایی/
دالکه چی باز دختر چی همایی/
ترجمه:
صبح گاهی به سرایی سر کشیدم ( مادر و دختری در آن سرا بودند ) مادر در زیبایی گویی بازی شکاری ودختر گویی همای سعادت بود.

حتا اگر سرمک این معانی را هم می داشت باز هم در جایگاه ریشه برای واژه "سرا" درخور نگرش نمی بود، می توانست واژه هایی به جای فرش ( گستردن ) ، رو انداز ( پوشاندن ) ، دیوار یا نرده ( احاطه کردن ) از آن به دست آورد ولی برای معناهایی که سرا، خانه، دربار یا کاخ را برساند شایسته نمی بود.
حتا اگر بسیار ساده انگارانه بخواهیم معنای احاطه کردن را به واژه سرا پیوند دهیم این واژه ی سرای پارسی بوده که در ترکی با پیوستن یک پسوند ماق به آن، نقش کارواژه ای گرفته است.
ولی درواقع سرمک یا ساریماق همان بسته بندی یا پیچیدن، بیشتر نیست که از آن می توان واژه ای به جای بسته، جعبه، کادو و مانند اینها به دست آورد نه دربار یا کاخ!
اگر قرار باشد واژه سرا از یک کارواژه گرفته شود آن کارواژه باید چم ( مفهوم ) ساختن، بنیان نمودن و. . را داشته باشد که واژه هایی مانند ساختمان، بِنا و. . که معنای سرا هستند از آن به دست آید.
از نگاه تاریخی نیز کوچروها و بیابانگردان را چه به سرا و کاخ و کوشک و دربار یا دژ و کلات ( قلعه ) ؟! چنین واژه هایی کاربرد در فرهنگهای یکجا نشین دارد، به ناچار این واژه ها به ریخت ترکی شده سارای، کوش، دوز و قَله و محکمه ( دربار ) درون زبان ترکی شده است.
فرنودها ( دلیلها ) یی که گفته شد تنها برای رد کردن داوش و ادعای سست ریشه تراشها بود وگرنه پیشینه بسیار کهن این واژه در بنمایه های پارسی باستان و پهلوی که جناب فرتاش یادآور گشته اند بسنده است و جایی برای سخن دیگری باز نمی گذارد.

کسروی فقط پژوهشگری ست که در سده کنونی، زبان پهلوی ( آذری ) را از گذشته آذربایگان و از لابلای سندها وگواهینامه های تاریخی یافت و بازگویی کرد با آنکه پس از گذشت چهار سده، دیگر کسی این زبان را به یاد نداشت و بجز شماری روستا در آن دیار، همه یاد آن را به پرتگاه فراموشی سپرده بودند.
او کتاب " آذری، زبان کهن آذربایجان" را در سال 1304 ش نوشت یعنی پیش از آغاز حکومت پهلوی، پس پیوند دادن این کتاب با این حکومت، کار پانترکانیست که دیگر دلیلتراشی هایشان هم از همین سنخ و بی ارزش است.
جغرافیای زبان پهلوی از سوی تاریخنگاران در سده یکم هجری اینگونه شناسانده می شود:
ابن ندیم در الفهرست به نقل از ابن مقفع ( سده 1و2 هجری ) ، زبان سرزمین فهله یعنی ری، اصفهان، ماه دماوند، همدان و آذربایجان را فهلویه ( پهلوی ) ذکر می کند. همین گفته را حمزه اصفهانی و خوارزمی هم نقل کرده اند.
مسعودی، اصطخری، ابن حوقل، مقدسی، یاقوت حموی، حمداله مستوفی، اولیا چلبی و دیگران، تاریخنویسان و جغرافیدانان یا جهانگردانی هستند که زبان پهلوی را در آذربایگان بارها گزارش کرده اند و نویسندگانی مانند " ابوالمجدتبریزی" نویسنده "سفینه تبریز" و "روحی انارجانی" نویسنده دیوانی به همین نام که زبان پهلوی را در کتابشان نشان داده اند.
شاعران بسیاری نیز از آن سامان به این زبان شعر سروده اند ازجمله "شیخ صفی الدین اردبیلی" که نیای بزرگ صفویان است و نشان دهنده این نکته که صفویان از ایرانی تباران آذربایگان هستند نه کوچندگان ترک تبار.
آنها ( صفویان ) با فراموشی زبان پهلوی، به زبان قزلباشانی درآمدند که به یاری آنها نیاز داشتند و با همین دگرش زبان، رَوَند گسترش ترکی و جایگزینی آن با پهلوی را نیز در آذربایگان شتاب بخشیدند.