صبح کاذب

صبح کاذب، فجر کاذب یا نور منطقةالبروجی زمانی در ابتدای روز است که با پدید آمدن سفیدی در سمت مشرق به وقوع می پیوندد. در این لحظه شب به پایان رسیده و برای اولین بار بعد از پایان شب، نور سفیدی در افق ( در سمت مشرق ) پیدا می شود و این سفیدی به شکل گوش گرگ است. [ ۱]
صبح کاذب روشنایی کم فروغ، نسبتاً سفیدرنگ، و مخروطی شکل است که از نزدیکی خورشید در امتداد منطقةالبروج کشیده شده است. این نور بر اثر پراش نور خورشید به وسیلهٔ غبار موجود در نور منطقةالبروجی پدید می آید.
نور منطقةالبروجی به مراتب ضعیف تر و کم سوتر از مهتاب و آلودگی نوری است، از این رو به سختی و فقط در آسمان های تاریک قابل مشاهده است. با افزایش فاصلهٔ این نور از خورشید، درخشندگی آن کاهش می یابد؛ بنابراین معمولاً فقط تا فاصلهٔ معینی از خورشید دیده می شود و ادامهٔ آن از نظرها پنهان است. اما در شب های بسیار تاریک، این نور همچون نواری دیده می شود که در سرتاسر دایرةالبروج کشیده شده است. در واقع در آسمان های بسیار تاریک که صدها کیلومتر با نزدیک ترین شهر فاصله دارند، این نور کل آسمان را می پوشاند و اگر ماه در آسمان نباشد عهده دار شصت درصد نور آسمان است. در نقطهٔ مقابل خورشید، در دورترین نقطهٔ نور منطقةالبروجی، تودهٔ مشابه بسیار کم نور بیضی شکلی دیده می شود که نور مخالف نام دارد. [ ۲] این پدیده برای نخستین بار در سال ۱۶۸۴ توسط جووانی دومنیکو کاسینی بررسی، و یک سال بعد، در سال ۱۶۸۴ توسط نیکلاس فاتیو دو دوئیلیه توضیح داده شد[ ۲]
صبح کاذب، علائمی دارد که از طریق آن می توان به کاذب بودن صبح پی برد. این علائم عبارت اند از:
• صبح کاذب، از افق جداست، در حالی که صبح صادق به افق متصل است.
• صبح کاذب، عمودی است، در حالی که صبح صادق افقی است.
• صبح کاذب، ابتدا پرنور است و به مرور کم نور می شود، در حالی که صبح صادق ابتدا کم نور و با گذشت زمان پر نور می گردد. [ ۳]
نور منطقةالبروجی بر اثر بازتاب نور خورشید از ذرات غبار درون منظومهٔ شمسی موسوم به غبار کیهانی پدید می آید. از این رو، طیف نور منطقةالبروجی بسیار شبیه به طیف خورشید است. [ ۲] دلیل دیگر ایجاد این نور، تابش نور خورشید به ذرات معلق و گرد و غبار منطقه دایره البروج است و چون دایره البروج دقیقاً یک صفحه است و ما درون این صفحه هستیم، روی کره آسمان دایره ای تشکیل شده و ناظر از روی زمین بخشی از این دایره را به صورت یک خط روی کره آسمان مشاهده می کند. درست مانند کهکشان راه شیری که نواری از آن از روی زمین قابل مشاهده است و نوار کهکشان راه شیری نامیده می شود.