حَجَرُ الْأسْوَدْ، سنگی مقدّس، دارای پیشینه کهن و جایگاهی ویژه در فرهنگ اسلامی و مناسک حج است. این سنگ در رُکن شرقی کعبه (که به رکن اسود یا رکن حَجَری نیز معروف است) در ارتفاع یک متر و نیم از زمین نصب شده است.
حجرالاسود پیش از
اسلام نیز مورد احترام بود؛ با این حال هیچ گاه در طول تاریخ (حتی در دوره
جاهلیت که پرستش سنگ ها رایج بود) مورد پرستش واقع نشد.
این سنگ چند بار شکسته و خرد شده است. به همین دلیل ملاطی از چسب ساخته و تکه های سنگ را در آن قرار داده اند.
سنگی سیاه و بیضی شکل در رکن شرقی کعبه که لمس نمودن آن بر مردان در طواف خانه خدا
مستحب است.
حجر الاسود سنگی است بیضی شکل به قطر 30 سانتی متر که در رکن جنوب شرقی کعبه به ارتفاع 1/5 متر از سطح مطاف نصب گردیده. رنگ آن سیاه متمایل به قرمز، دارای نقطه های قرمز و خط های خمیده زرد رنگی می باشد و در اطراف آن نواری از نقره به عرض 10 سانتی متر پیچیده شده است.
به نوشته ازرقی: در زمان تسلط
عبدالله بن زبیر بر
مکه و متحصن شدن او در
مسجدالحرام، کعبه دچار حریق شد و در نتیجه حرارت در حجرالأسود سه شکاف به وجود آمد و از این رو به دستور ابن زبیر در سال 64 هجری، برای جدا نشدن آن قطعات از یکدیگر، آن ها را با نواری از جنس نقره به هم پیوستند.
با گذشت زمان، نقره ها از اطراف سنگ جدا شدند و بیم آن می رفت که حجرالأسود از رکن کعبه فرو ریزد لذا در سال 89 هجری، ابن طحان سنگ های بالا و پایین دو طرف حجرالأسود را تراشید و جای خالی آن را برای استحکام با نقره پر کرد.
در سال 1268 هجری به دستور سلطان عبدالمجید عثمانی حلقه های نقره ای دور حجرالأسود جدا و به جای آن برای نخستین بار، حلقه ای طلایی به وزن 10 وقیه در گرداگرد آن کار گذاشته شد.
در سال 1281 هجری، سلطان عبدالعزیز حلقه طلایی دیگری را جایگزین حلقه سابق کرد. در سال 1331 در زمان سلطان محمد رشاد عثمانی آن حلقه طلایی نیز تعویض گردید.
حجرالأسود در طول تاریخ، بارها به وسیله افرادی از قبایل جرهم، ایاد، عمالقه و خزاعه از در کعبه جدا شد و آخرین بار آن، در سال 317 هجری بود که
قرامطه حاکم بر بحرین (شاخه ای از اسماعیلیان) آن را از جا کنده و با خود به بحرین بردند و تا سال 339 نزد آنان باقی بود تا این که مطیع للّه (خلیفه عباسی) آن را پس گرفت و در میان دو حلقه نقره ای جاسازی و در جای اصلی خود در کعبه نصب کرد.
در سال 363 هجری مردی رومی، پیش از ظهر به قصد کندن حجرالأسود به سوی آن آمد ولی پیش از آن که کاری صورت دهد، با ضربات خنجر فردی یمنی از پای درآمد. در سال 414 هجری، فردی از فرقه باطنیه با تبر بر حجرالأسود نواخت و بی درنگ به قتل رسید.
یکی از چهار رکن کعبه، «رکن شرقی» است که به آن «رکن حَجَر»، «رکن أسوَد» و «رکن حجرالاسود» گفته می شود. در کلمات برخی، «رکن عراقی» نیز نامیده شده است.
در حج آغاز هر طواف از مقابل رکن حجر و پایانش نیز در مقابل همین رکن است.
از این رکن در بحث علائم حتمی ظهور نیز نام برده شده است؛ از حضرت اباجعفر امام محمدباقر علیه السلام روایت شده که آن حضرت فرمود: یکی از علامات، کشته شدن مردیست از دودمان
رسول خدا صلی الله علیه و آله در میان رکن و مقام و نام او محمد بن الحسن (نفس زکیه) است. در مباحث مهدویت از این علامت با عنوان قتل نفس زکیه یاد می شود.