اداب الملوک

آداب الملوک. آدابُ المُلوک
عنوان عمومی کتاب هایی در حکمت عملی برای آموزش شاهان، وزیران و شاهزادگان. این گونه آثار خاستگاه ایرانی دارند و سابقۀ آن ها به دورۀ پیش از اسلام می رسد. اما با ترجمۀ آن ها از پهلوی به عربی، به حوزۀ فرهنگ اسلامی نیز راه یافتند. ابن مقفع یکی از نخستین مترجمان این گونه آثار از زبان پهلوی به زبان عربی است. این آثار را در اصطلاح عربی «ادب» و در میان فارسی زبانان «سِیَرالملوک»، «سیاست نامه» و «آداب الملوک» می گویند. آداب الملوک ها برآیند تأملات فلسفی و برداشت های عقلی به شیوۀ فیلسوفان نیستند، بلکه یک دسته تجارب و ملاحظات اجتماعی هستند که نویسندگان، آن ها را در ضمن داستان ها و عبارات کوتاه و بلند بزرگان و فرمانروایان و پیران و خردمندان جهان دیده بیان می کنند. موضوعات آن ها بسیار گسترده است و آداب و آیین های فراوانی را دربرمی گیرند. در آداب الملوک، «اندرز نیوش» (پند شنونده) که غالباً پادشاه است به داشتن صفاتی چون خردمندی، دلیری، گشاده دستی، دانش دوستی و میانه روی ممتاز است و اندرزگو او را به پیش گرفتن رفتار شایسته و به کاربندی دستورهای دینی و اندیشیدن تدابیری بایسته تشویق می کند. داستان هایی که در آداب الملوک ها روایت می شود غالباً از شاهان ایران در دورۀ پیش از اسلام، شاهان قدرتمند ایران در دورۀ اسلامی و خلفای بزرگ اموی و عباسی، مانند معاویه، منصور، هارون و مأمون است. از میان معروف ترین این کتاب ها، می توان به قابوس نامۀ کیکاوس بن اسکندر، سیر الملوک/سیاست نامه از خواجه نظام الملک، نصیحةالملوک امام محمد غزالی، آداب الحرب و الشجاعۀ فخر مدبر مبارک شاه و روضة الانوار عباسی از ملا محمدباقر محقق سبزواری اشاره کرد.