اریوس

آریوس. آریوس (ح ۲۵۰ـ۳۳۶م)(Arius)
کشیش مصری. پایه گذار بدعتی در دین مسیحیت با نام آریانیسم، و منکر الوهیت کامل عیسی مسیح بود. در لیبی به دنیا آمد و در اسکندریه کشیش شد (۳۱۱م). چون در ۳۱۸م تکفیرش کردند، به فلسطین گریخت، ولی به سبب نشر عقایدش کنستانتین/قسطنطین، امپراتور روم، شورای نیقیهرا برای ختم غائله تشکیل داد (۳۲۵م). شورا آریوس و طرفدارانش را محکوم و تبعید کرد. او اتحاد ذات پسر با پدر را در اقانیم ثلاثه انکار کرد، هرچند معتقد بود خدا پیش از خلقت کائنات پسر خود عیسی را خلق کرده و سپس به واسطۀ او کائنات را آفریده است. زمانی که آریوس تکفیر شد، اسقف های بسیاری جانب او را گرفتند؛ در رأس آنان ائوسبیوس، اسقفِ نیکومِدیاو هم شاگردی او در انطاکیه، بود. آریوس مُبلّغی زبردست بود و در اثری با نام ضیافتآرای خود را در قالب تصنیف مطرح کرد. آتاناسیوس، شمّاسوقت اسکندریه، در رأس هواداران این عقیدۀ سنّتی بود که تأکید داشت پسر با پدر «هم ذات» (هوموئوسیوس) است و لذا این واژه کانون مبارزه شد. برمبنای اعتقادنامۀ سنّتی نیقیه آریوس محکوم و به ایلیریاتبعید شد، اما با حمایت های پیگیرانۀ ائوسبیوس بازگشت (۳۳۰م) و به حضور شخص امپراتور بار یافت. قسطنطین نتوانست آتاناسیوس را که در آن زمان اسقف اسکندریه بود راضی کند که آریوس را به کرسی پیشین خود بازگرداند و در ۳۳۵م او را به گُلتبعید کرد. سرانجام اَلکساندر، اسقف قسطنطنیه، با اکراه رضایت داد که آریوس از دست او عشای ربانی را تناول کند (۳۳۶م)، ولی آریوس پیش از مراسم ناگهان ناخوش شد و درگذشت.