التاییان

پیشنهاد کاربران

آلْتاییان، در مفهوم وسیع به اقوام و قبایل ترکی بهز بان ساکن سرزمین آلتای شوروی، چین و مغولستان اطلاق می‎شود و به 2 بخش آلتاییان شمالی و جنوبی تقسیم می‎گردد.
وجه تسمیه: نام آلتای با گذشت سده‎های دراز هنوز در پرده‎ای از ابهام باقی‎مانده و چنانکه باید به درستی روشن نشده است. بعضی محققان معتقدند که این نام از واژه مغولی «آلتا» یا «آلتان» پدید آمده که به معنای طلا است. قدیم‎ترین نام ترکی که سرزمین آلتای جنوبی بدان نامیده شد، آلتین ـ ییش یا آلتون ـ ییش به معنای کوههای زرین است که در سنگ نبشته مشهور اورخون آمده است. مالوف «آلتون ـ ییش» را با درنظر گرفتن لهجه محلی، به «جلگه‎های زرین» یا «دشتهای زرین» ترجمه کرده است. مردم عامی چنین می‎پنداشتند که نام «آلتای» به معنای «آلتی‎ای» ( 6 ماه ) است. این نام به صورت اسم عام به معنای «کوههای بلند» نیز آمده است ( بارتولد، III/317 ) . بعضی محققان عنوان آلتای کیژی و به صورتی دیگر «آلتای ـ کیشی» را، که به معنای مرد آلتایی است، در مورد آلتاییان به کار برده‎اند ( همو، V/490 ) . این نام بیشتر به تلنگیتها ، که همسایگان غربی آلتاییان هستند اطلاق شده است. تلنگیتها در بخش شرقی کوههای آلتای سُکنا داشتند. این گروه جدا از تلنگیتهای جنوبی‎اند که در مسیر سفلای روی چوی ، تا متقای آن با کاتون سُکنی گزیده بودند. تلنگیتهای جنوبی را نچوی کیژی» ( مرد چوی ) می‎نامیدند ( گومیلف، «ترکان باستان» ، 259 ) . در شمال سرزمین تلنگیتهای، قومی به نام تاتارهای سیاه می‎زیستند که انان را «ییش کیژی» خوانده شده‎اند ( همانجا ) . کیژی همان «کیشی» است که در لهجه‎های ترکی معاصر، معمول و به معنای مرد است. گمان می‎رود این نام شامل همه مردم سرزمین آلتای نبوده است. کاسترن برای قوم مورد بحث و زبان آنان نام «آلتایی» را برگزید. نام التین ـ ییش یا التون ـ ییش که محققان نام آلتایی را مأخوذ از آن دانسته‎اند در زبان چینی به صورت تسزین ـ شان تلفظ می‎شد. رشته کوههای سرزمین کوهستانی آلتای را در مآخذ جغرافیایی «اِکتاک» نیز نامیده‎اند. این نام در سده 6م از سوی جهانگردان یونانی به سرزمین مذکور داده شد. بارتولد ( III/317 ) معتقد بود که نام مذکور ممکن است از نام ترکی «آک ـ تاک ) ( آق ـ داغ ) به معنای کوه سفید پدید آمده باشد، ولی شاوان بر این عقیده بود که سرزمین مزبور را نه در آلتایی، بلکه باید در کوههای تپان ـ شان جست و جو کرد. اگر نام آلتای از واژه‎ای به معنای طلا گرفته شده باشد، می‎توان واژه مغولی «آلتان» یا «آلتا» را پایه و اساس آن دانست. گمان می‎رود این نام متعلق به روزگار سلطه قالموقها باشد. قالموق یا قالمیق نامی است که ترکان به یکی از اقوام مغول داده‎اند. در اصطلاح ترکیِ آسیایِ مرکزی این قوم را «قالمیق» و در لهجه ترکیِ پیرامون رود ولگا اقتباس شده باشد. قالموقها به زبان محلی مغولی، خود را اوبرات می‎نامیدند آلتاییان نیز پس از انقلاب اکتبر در روسیه و تأسیس منطقه قومی خویش از 1922م نام مغولی اویرات را بر خود و سرزمین خویش نهادند، حال آنکه نام مذکور به قالموقها تعلق داشت ( همو، V/191 ) . نام اویرات تا 1948م باقی بود ( دایرةالمعارف بزرگ شوروی، چ 3، 1/462 ) ، اما از این سال به بعد این منطقه «اوبلاستِ ( ولایتِ ) خودمختارِ آلتای وهستانی جمهوری شوروی فدراتیو روسیه» نامیده شد ( همانجا ) .
...
[مشاهده متن کامل]

سرزمین: آلتای یا سرزمینی آلتاییان منطقه‎ای است کوهستانی که بخشهایی از آن در اتحاد شوروی، مغولستان و جمهوری خلق چین واقع شده است ( نکـ آلتای ) ، آلتای در ناحیه شمال غرب به دشتهای سیبری غربی محدود می‎گردد ( ْ81 طول شرقی ) ، و از جنوب شرقی با صحرای گوبی ( ْ106 طول شرقی ) هم مرز است. طول آلتای بالغ بر 000‘2 کمـ است و شامل کوههای بلندی است که رودهای بزرگی چون اُب ، «ایرتیش» و «ینی سئی» از آنها سرچشمه می‎گیرند. بالاترین نقطه در آلتای شوروی قله بلوخا است که 506‘4 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. سرزمین آلتای دارای 3 بخش است که عبارتند از آلتای شوروی در محدوده ولایتِ خودمختارِ آلتای جمهوری شوروی فدراتیو روسیه، شرق قزاقستان و سیبری غربی واقع شده است و با آلتای مغولستان و کوهستانهایی که حوضه رود «قو» را تشکیل می‎دهند هم مرز است ( همان، 1/458، 459 ) . آلتای مغولستان یا «اِکتاک» شامل رشته کوههایی به طول 500‘1 کمـ است که از جنوب شرقی آغاز و به صحرای گویی منتهی می‎گردد. بلندترین قله این کوهها تابون ـ بوگدو به ارتفاع 653‘4 متر است. میانگین بلندی این رشته کوهها حدود 000‘3 تا 600‘3 متر است. نواحی شمالی ارتفاعات تساگان ـ گولا همواره پوشیده از برف و دارای یخچالهای عظیم است. آلتای مغولستان منطقه‎ای است زلزله خیز. رودهای آلتای مغولستان با حوضه رود ایرتیش اورونگو و کوبدو از کوههای آلتای مغولستان سرچشمه می‎گیرند. آلتای گوبی در جنوب شرقی آلتای جمهوری خلق مغولستان واقع و از سلسله کوههای موازی تشکیل شده است. مرتفع‎ترین نقطه آن قله ایخه ـ بوگدو و به ارتفاع 000‘4 متر است که شبکه نهرها و جویبارهای کوهستانی آن به دریاچه‎های کوچک این سرزمین می‎ریزند ( همان، چ 2، 2/141 ) .
تاریخ: آلتاییان را در زبان ترکی باستان آلتای ـ کیژی ( آلتای ـ کیشی ) می‎نامیدند. روسها این قوم را «کالموکهای کوهستان» خوانده‎اند. عنوان اخیر به احتمال زیاد مربوط به دوران فرمانروایی قالموقها بر این سرزمین است. عنوان دیگر این قوم زایسان است. مردم این سرزمین به 9 گروه زایسان بخش شده بودند ( بارتولد، V 490 ) . مردم نواحی کوهستانی آلتای در مسیر علیای رود «اُب» سکنا داشتند. ترکان آلتاییِ مسیر علیای رود ینی سئی دارای دولت خاص خود نبودند و لذا بخشی از تابعان دولت قالموق محسوب می‎شدند. اینان در سده 11ق/17م بخشی از مشرق ترکستان را به تصرف درآوردند. پیش از آن خانهای این گروه هنوز منگول نامیده می‎شدند و صیغه ترکی نگرفته بودند، ولی از این پس ضمن آمیختن با ترکان خود را «مغول» نامیدند ( همو، V/191 ) . بسیاری از پژوهندگان درباره آغاز ظهور ترکان و سرزمین اولیه آنان به اظهار . . .

بپرس