آلْتاییان، در مفهوم وسیع به اقوام و قبایل ترکی بهز بان ساکن سرزمین آلتای شوروی، چین و مغولستان اطلاق میشود و به 2 بخش آلتاییان شمالی و جنوبی تقسیم میگردد.
وجه تسمیه: نام آلتای با گذشت سدههای دراز هنوز در پردهای از ابهام باقیمانده و چنانکه باید به درستی روشن نشده است. بعضی محققان معتقدند که این نام از واژه مغولی «آلتا» یا «آلتان» پدید آمده که به معنای طلا است. قدیمترین نام ترکی که سرزمین آلتای جنوبی بدان نامیده شد، آلتین ـ ییش یا آلتون ـ ییش به معنای کوههای زرین است که در سنگ نبشته مشهور اورخون آمده است. مالوف «آلتون ـ ییش» را با درنظر گرفتن لهجه محلی، به «جلگههای زرین» یا «دشتهای زرین» ترجمه کرده است. مردم عامی چنین میپنداشتند که نام «آلتای» به معنای «آلتیای» ( 6 ماه ) است. این نام به صورت اسم عام به معنای «کوههای بلند» نیز آمده است ( بارتولد، III/317 ) . بعضی محققان عنوان آلتای کیژی و به صورتی دیگر «آلتای ـ کیشی» را، که به معنای مرد آلتایی است، در مورد آلتاییان به کار بردهاند ( همو، V/490 ) . این نام بیشتر به تلنگیتها ، که همسایگان غربی آلتاییان هستند اطلاق شده است. تلنگیتها در بخش شرقی کوههای آلتای سُکنا داشتند. این گروه جدا از تلنگیتهای جنوبیاند که در مسیر سفلای روی چوی ، تا متقای آن با کاتون سُکنی گزیده بودند. تلنگیتهای جنوبی را نچوی کیژی» ( مرد چوی ) مینامیدند ( گومیلف، «ترکان باستان» ، 259 ) . در شمال سرزمین تلنگیتهای، قومی به نام تاتارهای سیاه میزیستند که انان را «ییش کیژی» خوانده شدهاند ( همانجا ) . کیژی همان «کیشی» است که در لهجههای ترکی معاصر، معمول و به معنای مرد است. گمان میرود این نام شامل همه مردم سرزمین آلتای نبوده است. کاسترن برای قوم مورد بحث و زبان آنان نام «آلتایی» را برگزید. نام التین ـ ییش یا التون ـ ییش که محققان نام آلتایی را مأخوذ از آن دانستهاند در زبان چینی به صورت تسزین ـ شان تلفظ میشد. رشته کوههای سرزمین کوهستانی آلتای را در مآخذ جغرافیایی «اِکتاک» نیز نامیدهاند. این نام در سده 6م از سوی جهانگردان یونانی به سرزمین مذکور داده شد. بارتولد ( III/317 ) معتقد بود که نام مذکور ممکن است از نام ترکی «آک ـ تاک ) ( آق ـ داغ ) به معنای کوه سفید پدید آمده باشد، ولی شاوان بر این عقیده بود که سرزمین مزبور را نه در آلتایی، بلکه باید در کوههای تپان ـ شان جست و جو کرد. اگر نام آلتای از واژهای به معنای طلا گرفته شده باشد، میتوان واژه مغولی «آلتان» یا «آلتا» را پایه و اساس آن دانست. گمان میرود این نام متعلق به روزگار سلطه قالموقها باشد. قالموق یا قالمیق نامی است که ترکان به یکی از اقوام مغول دادهاند. در اصطلاح ترکیِ آسیایِ مرکزی این قوم را «قالمیق» و در لهجه ترکیِ پیرامون رود ولگا اقتباس شده باشد. قالموقها به زبان محلی مغولی، خود را اوبرات مینامیدند آلتاییان نیز پس از انقلاب اکتبر در روسیه و تأسیس منطقه قومی خویش از 1922م نام مغولی اویرات را بر خود و سرزمین خویش نهادند، حال آنکه نام مذکور به قالموقها تعلق داشت ( همو، V/191 ) . نام اویرات تا 1948م باقی بود ( دایرةالمعارف بزرگ شوروی، چ 3، 1/462 ) ، اما از این سال به بعد این منطقه «اوبلاستِ ( ولایتِ ) خودمختارِ آلتای وهستانی جمهوری شوروی فدراتیو روسیه» نامیده شد ( همانجا ) .
... [مشاهده متن کامل]
سرزمین: آلتای یا سرزمینی آلتاییان منطقهای است کوهستانی که بخشهایی از آن در اتحاد شوروی، مغولستان و جمهوری خلق چین واقع شده است ( نکـ آلتای ) ، آلتای در ناحیه شمال غرب به دشتهای سیبری غربی محدود میگردد ( ْ81 طول شرقی ) ، و از جنوب شرقی با صحرای گوبی ( ْ106 طول شرقی ) هم مرز است. طول آلتای بالغ بر 000‘2 کمـ است و شامل کوههای بلندی است که رودهای بزرگی چون اُب ، «ایرتیش» و «ینی سئی» از آنها سرچشمه میگیرند. بالاترین نقطه در آلتای شوروی قله بلوخا است که 506‘4 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. سرزمین آلتای دارای 3 بخش است که عبارتند از آلتای شوروی در محدوده ولایتِ خودمختارِ آلتای جمهوری شوروی فدراتیو روسیه، شرق قزاقستان و سیبری غربی واقع شده است و با آلتای مغولستان و کوهستانهایی که حوضه رود «قو» را تشکیل میدهند هم مرز است ( همان، 1/458، 459 ) . آلتای مغولستان یا «اِکتاک» شامل رشته کوههایی به طول 500‘1 کمـ است که از جنوب شرقی آغاز و به صحرای گویی منتهی میگردد. بلندترین قله این کوهها تابون ـ بوگدو به ارتفاع 653‘4 متر است. میانگین بلندی این رشته کوهها حدود 000‘3 تا 600‘3 متر است. نواحی شمالی ارتفاعات تساگان ـ گولا همواره پوشیده از برف و دارای یخچالهای عظیم است. آلتای مغولستان منطقهای است زلزله خیز. رودهای آلتای مغولستان با حوضه رود ایرتیش اورونگو و کوبدو از کوههای آلتای مغولستان سرچشمه میگیرند. آلتای گوبی در جنوب شرقی آلتای جمهوری خلق مغولستان واقع و از سلسله کوههای موازی تشکیل شده است. مرتفعترین نقطه آن قله ایخه ـ بوگدو و به ارتفاع 000‘4 متر است که شبکه نهرها و جویبارهای کوهستانی آن به دریاچههای کوچک این سرزمین میریزند ( همان، چ 2، 2/141 ) .
تاریخ: آلتاییان را در زبان ترکی باستان آلتای ـ کیژی ( آلتای ـ کیشی ) مینامیدند. روسها این قوم را «کالموکهای کوهستان» خواندهاند. عنوان اخیر به احتمال زیاد مربوط به دوران فرمانروایی قالموقها بر این سرزمین است. عنوان دیگر این قوم زایسان است. مردم این سرزمین به 9 گروه زایسان بخش شده بودند ( بارتولد، V 490 ) . مردم نواحی کوهستانی آلتای در مسیر علیای رود «اُب» سکنا داشتند. ترکان آلتاییِ مسیر علیای رود ینی سئی دارای دولت خاص خود نبودند و لذا بخشی از تابعان دولت قالموق محسوب میشدند. اینان در سده 11ق/17م بخشی از مشرق ترکستان را به تصرف درآوردند. پیش از آن خانهای این گروه هنوز منگول نامیده میشدند و صیغه ترکی نگرفته بودند، ولی از این پس ضمن آمیختن با ترکان خود را «مغول» نامیدند ( همو، V/191 ) . بسیاری از پژوهندگان درباره آغاز ظهور ترکان و سرزمین اولیه آنان به اظهار . . .
وجه تسمیه: نام آلتای با گذشت سدههای دراز هنوز در پردهای از ابهام باقیمانده و چنانکه باید به درستی روشن نشده است. بعضی محققان معتقدند که این نام از واژه مغولی «آلتا» یا «آلتان» پدید آمده که به معنای طلا است. قدیمترین نام ترکی که سرزمین آلتای جنوبی بدان نامیده شد، آلتین ـ ییش یا آلتون ـ ییش به معنای کوههای زرین است که در سنگ نبشته مشهور اورخون آمده است. مالوف «آلتون ـ ییش» را با درنظر گرفتن لهجه محلی، به «جلگههای زرین» یا «دشتهای زرین» ترجمه کرده است. مردم عامی چنین میپنداشتند که نام «آلتای» به معنای «آلتیای» ( 6 ماه ) است. این نام به صورت اسم عام به معنای «کوههای بلند» نیز آمده است ( بارتولد، III/317 ) . بعضی محققان عنوان آلتای کیژی و به صورتی دیگر «آلتای ـ کیشی» را، که به معنای مرد آلتایی است، در مورد آلتاییان به کار بردهاند ( همو، V/490 ) . این نام بیشتر به تلنگیتها ، که همسایگان غربی آلتاییان هستند اطلاق شده است. تلنگیتها در بخش شرقی کوههای آلتای سُکنا داشتند. این گروه جدا از تلنگیتهای جنوبیاند که در مسیر سفلای روی چوی ، تا متقای آن با کاتون سُکنی گزیده بودند. تلنگیتهای جنوبی را نچوی کیژی» ( مرد چوی ) مینامیدند ( گومیلف، «ترکان باستان» ، 259 ) . در شمال سرزمین تلنگیتهای، قومی به نام تاتارهای سیاه میزیستند که انان را «ییش کیژی» خوانده شدهاند ( همانجا ) . کیژی همان «کیشی» است که در لهجههای ترکی معاصر، معمول و به معنای مرد است. گمان میرود این نام شامل همه مردم سرزمین آلتای نبوده است. کاسترن برای قوم مورد بحث و زبان آنان نام «آلتایی» را برگزید. نام التین ـ ییش یا التون ـ ییش که محققان نام آلتایی را مأخوذ از آن دانستهاند در زبان چینی به صورت تسزین ـ شان تلفظ میشد. رشته کوههای سرزمین کوهستانی آلتای را در مآخذ جغرافیایی «اِکتاک» نیز نامیدهاند. این نام در سده 6م از سوی جهانگردان یونانی به سرزمین مذکور داده شد. بارتولد ( III/317 ) معتقد بود که نام مذکور ممکن است از نام ترکی «آک ـ تاک ) ( آق ـ داغ ) به معنای کوه سفید پدید آمده باشد، ولی شاوان بر این عقیده بود که سرزمین مزبور را نه در آلتایی، بلکه باید در کوههای تپان ـ شان جست و جو کرد. اگر نام آلتای از واژهای به معنای طلا گرفته شده باشد، میتوان واژه مغولی «آلتان» یا «آلتا» را پایه و اساس آن دانست. گمان میرود این نام متعلق به روزگار سلطه قالموقها باشد. قالموق یا قالمیق نامی است که ترکان به یکی از اقوام مغول دادهاند. در اصطلاح ترکیِ آسیایِ مرکزی این قوم را «قالمیق» و در لهجه ترکیِ پیرامون رود ولگا اقتباس شده باشد. قالموقها به زبان محلی مغولی، خود را اوبرات مینامیدند آلتاییان نیز پس از انقلاب اکتبر در روسیه و تأسیس منطقه قومی خویش از 1922م نام مغولی اویرات را بر خود و سرزمین خویش نهادند، حال آنکه نام مذکور به قالموقها تعلق داشت ( همو، V/191 ) . نام اویرات تا 1948م باقی بود ( دایرةالمعارف بزرگ شوروی، چ 3، 1/462 ) ، اما از این سال به بعد این منطقه «اوبلاستِ ( ولایتِ ) خودمختارِ آلتای وهستانی جمهوری شوروی فدراتیو روسیه» نامیده شد ( همانجا ) .
... [مشاهده متن کامل]
سرزمین: آلتای یا سرزمینی آلتاییان منطقهای است کوهستانی که بخشهایی از آن در اتحاد شوروی، مغولستان و جمهوری خلق چین واقع شده است ( نکـ آلتای ) ، آلتای در ناحیه شمال غرب به دشتهای سیبری غربی محدود میگردد ( ْ81 طول شرقی ) ، و از جنوب شرقی با صحرای گوبی ( ْ106 طول شرقی ) هم مرز است. طول آلتای بالغ بر 000‘2 کمـ است و شامل کوههای بلندی است که رودهای بزرگی چون اُب ، «ایرتیش» و «ینی سئی» از آنها سرچشمه میگیرند. بالاترین نقطه در آلتای شوروی قله بلوخا است که 506‘4 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. سرزمین آلتای دارای 3 بخش است که عبارتند از آلتای شوروی در محدوده ولایتِ خودمختارِ آلتای جمهوری شوروی فدراتیو روسیه، شرق قزاقستان و سیبری غربی واقع شده است و با آلتای مغولستان و کوهستانهایی که حوضه رود «قو» را تشکیل میدهند هم مرز است ( همان، 1/458، 459 ) . آلتای مغولستان یا «اِکتاک» شامل رشته کوههایی به طول 500‘1 کمـ است که از جنوب شرقی آغاز و به صحرای گویی منتهی میگردد. بلندترین قله این کوهها تابون ـ بوگدو به ارتفاع 653‘4 متر است. میانگین بلندی این رشته کوهها حدود 000‘3 تا 600‘3 متر است. نواحی شمالی ارتفاعات تساگان ـ گولا همواره پوشیده از برف و دارای یخچالهای عظیم است. آلتای مغولستان منطقهای است زلزله خیز. رودهای آلتای مغولستان با حوضه رود ایرتیش اورونگو و کوبدو از کوههای آلتای مغولستان سرچشمه میگیرند. آلتای گوبی در جنوب شرقی آلتای جمهوری خلق مغولستان واقع و از سلسله کوههای موازی تشکیل شده است. مرتفعترین نقطه آن قله ایخه ـ بوگدو و به ارتفاع 000‘4 متر است که شبکه نهرها و جویبارهای کوهستانی آن به دریاچههای کوچک این سرزمین میریزند ( همان، چ 2، 2/141 ) .
تاریخ: آلتاییان را در زبان ترکی باستان آلتای ـ کیژی ( آلتای ـ کیشی ) مینامیدند. روسها این قوم را «کالموکهای کوهستان» خواندهاند. عنوان اخیر به احتمال زیاد مربوط به دوران فرمانروایی قالموقها بر این سرزمین است. عنوان دیگر این قوم زایسان است. مردم این سرزمین به 9 گروه زایسان بخش شده بودند ( بارتولد، V 490 ) . مردم نواحی کوهستانی آلتای در مسیر علیای رود «اُب» سکنا داشتند. ترکان آلتاییِ مسیر علیای رود ینی سئی دارای دولت خاص خود نبودند و لذا بخشی از تابعان دولت قالموق محسوب میشدند. اینان در سده 11ق/17م بخشی از مشرق ترکستان را به تصرف درآوردند. پیش از آن خانهای این گروه هنوز منگول نامیده میشدند و صیغه ترکی نگرفته بودند، ولی از این پس ضمن آمیختن با ترکان خود را «مغول» نامیدند ( همو، V/191 ) . بسیاری از پژوهندگان درباره آغاز ظهور ترکان و سرزمین اولیه آنان به اظهار . . .