انوار الملکوت فی شرح الیاقوت

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تالیف علامه حلی، شرحی است به صورت قال اقول بر کتاب الیاقوت ابن نوبخت. کتاب الیاقوت از قدیمی ترین و مشهورترین کتب کلامی شیعه به حساب می آید.
مولف(علامه حلی) متن کتاب را چنین معرفی می کند «و قد صنف شیخنا الاقدم و امامنا الاعظم، ابو اسحق ابراهیم بن نوبخت قدس الله روحه الزکیه و نفسه العلیه مختصرا سماه الیاقوت قد احتوی من المسائل علی اشرفها و اعلاها و من المباحث علی اجلها و اسناها الا انه صغیر الحجم کثیر العلم مستصعب علی الفهم فی غایة الایجاز و الاختصار بحیث یعجز عن تفهمه اکثر النظار». شرح علامه حلی مهمترین و مشهورترین شرح کتاب الیاقوت محسوب می شود، چنانکه خود کتاب نیز با شرح علامه حلی معروف شده است. مولف با این شرح اصل کتاب را احیاء کرده است و اگر این شرح نبود، امروز اثری از الیاقوت نبود. چنانکه نه ابن ندیم در فهرستش و نه شیخ طوسی نامی از الیاقوت نمی آورند. با این که هر دو این ها متأخر از زمان مولف می باشند و درصدد بیان کتب بودند.
ساختار و گزارش محتوا
مولف مجموع مطالب را در ۱۵ مقصد بیان می کند که ۴ مقصد آن به امور عامه اختصاص دارد و ۱۱ مقصد مربوط به الهیات می شود که عبارتند از:المقصد الاول فی النظر و ما یتصل به: مولف طی ۱۳ مسأله مباحث مربوط به نظر، دلیل و علم را مورد بحث قرار می دهد. المقصد الثانی فی تعریف الجوهر و العرض و الجسم: مولف در این مقصد جوهر ، عرض ، جسم حرکة و سکون را تعریف کرده و جواز خلاء را اثبات می کند. این مقصد شامل ۱۰ مسأله می باشد. المقصد الثالث فی احکام الجواهر و الاعراض: مولف طی ۴ مسأله مباحثی؛ همچون حدوث اجسام ، ابطال تسلسل و حدوث عالم را در ذیل این مقصد بیان می کند. المقصد الرابع فی الموجودات: در این مقصد مباحثی که مربوط به موجودات است، بیان می شود. مولف طی ۷ مسأله مباحث وجود و ماهیت، اقسام موجودات، خواص واجب لذاته و خواص ممکن لذاته را بیان می کند.المقصد الخامس فی اثبات الصانع و توحیده و احکام صفاته: مولف در این مقصد ابتدا وجود خداوند را و سپس صفات ثبوتیۀ باری تعالی را اثبات می کند. بعد از آن بحث می کند از صفات سلبیه خداوند عز و جل که مجموعا ۱۹ مسأله می باشد که بعضی از مسائل به مباحثی تقسیم می شود. المقصد السادس فی استناد صفاته الی وجوبه تعالی: مولف در این مقصد ابتداء اثبات می کند وجوب خداوند را و بعضی از صفات سلبیه را ارجاع می دهد. به وجوب حضرت حق جل جلاله و اثبات می کند جواز ابتهاج خداوند را به ذاتش که مجموعا در ۵ مسأله بیان شده است. المقصد السابع فی العدل: مولف در این مقصد طی ۵ مسأله عدالت خداوند را اثبات می کند. المقصد الثامن فی الآلام و الاعواض: مولف در این مقصد که از ۸ مسأله تشکیل یافته، مباحث مربوط به الآم و أعواض را مورد بحث قرار می دهد. المقصد التاسع فی افعال القلوب و نظائرها: این مقصد شامل مباحث کلی حول علم، اختلاف علوم، اراده، لذت و ألم ، ماهیت قدرت، متعلق قدرت و... می باشد که مولف در ۱۲ مسأله آنها را بیان کرده است. هر چند اکثر این مباحث ذیل دیگر فصول به تفصیل بیان شده؛ مثلا مباحث مربوط به علم و قدرت ذیل علم و قدرت خداوند بحث شده است. المقصد العاشر فی التکلیف: مولف طی ۴ مسأله بحث می کند، از شروط تکلیف، ماهیت انسان، حسن تکلیف و استحالۀ تکلیف به ما لا یطاق. المقصد الحادی عشر فی الالطاف: مولف ذیل این مقصد مباحث مربوط به الطاف را در ۵ مسأله بیان می کند و طی ۴ مسأله دیگر صفات ازلیه خداوند را بیان می کند. المقصد الثانی عشر فی اعتراضات الخصوم فی التوحید و العدل و الجواب عنها: مولف شبهاتی را که حول توحید و عدل خداوند شده در ۶ مسأله بیان کرده به شبهاتی که حول قدرت الهی و سمیع و بصیر بودن او، ارادۀ او، ابطال قدیم بودن کلامش، ابطال رؤیت حضرت حق و شبهاتی که حول حسن و قبح مطرح شده است، جواب می دهد. المقصد الثالث عشر فی الوعد و الوعید: مولف مباحث مربوط به آخرت را در ۱۱ مسأله بیان کرده است. المقصد الرابع عشر فی النبوات: مولف طی ۲۰ مسأله مباحث مربوط به نبوات را بیان کرده است، الا این که ۶ مسأله از این مسائل هیچ ربطی به نبوت ندارند؛ مثلا اثبات اعادۀ اجزاء بدن و یا بقاء جواهر و یا اجال و اسعار و ارزاق. المقصد الخامس عشر فی الامامة: مولف در این مقصد مباحث مربوط به امامت را طی ۱۱ مسأله بیان می کند.
ویژگیها و معایب کتاب
۱-احیاء کتاب الیاقوت: کتاب انوار الملکوت را می توان احیاءکننده اصلی کتاب الیاقوت دانست و همین شرح توجه علماء را به این کتاب افزایش داد.۲-حل معضلات متن: در کتب قدیمی مغلق نویسی امری معمول و متداول بود و کتاب الیاقوت در بین آنها از اغلاق بیشتری برخوردار است. چنانکه مولف تصریح می کند «الا انه صغیر الحجم کثیر العلم مستصعب علی الفهم فی نهایة الایجاز و الاختصار بحیث یعجز عن تفهمه اکثر النظار».اما مولف با شرح تمامی نکات مشکل متن کتاب را از آن اغلاق خارج نموده است، طوری که اگر بدون شرح انوار الملکوت به الیاقوت نگاه شود، اکثر مطالب آن قابل فهم نخواهد بود.۳-اضافات و تکملۀ متن: مولف تنها به شرح متن اکتفاء نکرده است، بلکه در مواردی که متن نیاز به تکمله داشت، مطالبی را اضافه کرده است. شارح آراء و اقوالی را که ماتن بدون بیان قائل آنها مطرح کرده است، بیان می کند. او قائل به آراء و فرقی که به این آراء منتسب هستند را، معلوم می کند.۴-نقد ماتن: مولف علاوه بر شرح متن گاه ماتن را نقد کرده است. او در مورد تمایز اعدام و ثبوت آنها می گوید: «و هذه الدلالة یتمشی عند الشیخ ابی اسحق المصنف اما عندنا فلا بل الذی نقول ان الماهیات لو کانت ثابتة فی العدم لکانت اشترکت فیه و امتازت بخصوصیاتها و ما به الاشتراک غیر ما به الامتیاز و لا نفی بالوجود الا ذلک الثبوت و التحقق فی الاعیان فتکون موجودة حال عدمها و هو محال» .۵-تبعیت از حکماء: مولف گرچه در خیلی از مباحث از آراء متکلمین تبعیت کرده است، مثلا در تعریف جوهر و عرض و...؛ اما در مواردی از آراء آنها انتقاد کرده و همچون حکماء سخن گفته است. در مسأله زیادت وجود بر ماهیت ماتن همچون دیگر متکلمین قائل شده است که وجود عین ماهیت می باشد. مولف بعد از بیان کلام متکلمین و بیان ادلۀ آنها می گوید:«و التحقیق عندی فی هذا الباب ان الوجود زاید فی المفهوم لا فی الخارج و لیس الوجود حالا فی الماهیة حلول السواد فی الجسم و أنما یکون الماهیة محلاله من حیث هی هی لا باعتبار الوجود و لا باعتبار العدم و لا باعتبار عدمهما» .
شروح و خلاصۀ کتاب
...

[ویکی اهل البیت] علامه حلی (م 726 ق).
این کتاب شرحی بر کتاب الیاقوت نوبختی است و در میان کتب علامه از شهرت بیشتر برخوردار است. علامه در سال 684 ق نوشتن این کتاب را به پایان برده است.
کتاب الیاقوت از قدیم ترین کتب کلامی شیعه است. البته نام نویسنده کتاب و عصر او به درستی روشن نیست؛ اما علامه حلی در مقدمه شرح خود نام مصنف کتاب را ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت ذکر کرده و افندی نام او را اسماعیل بن اسحاق بن ابوسهل بن نوبخت دانسته است.
علامه در این کتاب در اغلب موارد، عقاید نوبختی را می پذیرد و آن ها را تقویت می کند و تنها در موارد معدودی با نوبختی اختلاف نظر دارد؛ مثلاً در این مسئله که عالم ابدی نیست، دلیل نوبختی را کافی نمی داند و خود دلیل دیگری می آورد و یا این سخن را که وجود را عین ماهیت می داند، نمی پذیرد.
این کتاب با تحقیق و تصحیح محمد نجمی زنجانی در سال 1338 ش، از سوی دانشگاه تهران چاپ شده است.
کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی/ نویسنده: محمدرضا ضمیری

[ویکی نور] أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تألیف علامه حلی، شرحی است به صورت قال اقول بر کتاب الیاقوت ابن نوبخت. کتاب الیاقوت از قدیمی ترین و مشهورترین کتب کلامی شیعه به حساب می آید. مؤلف(علامه حلی) متن کتاب را چنین معرفی می کند «و قد صنف شیخنا الاقدم و امامنا الاعظم، ابواسحق ابراهیم بن نوبخت قدس الله روحه الزکیه و نفسه العلیه مختصرا سماه الیاقوت قد احتوی من المسائل علی اشرفها و اعلاها و من المباحث علی اجلها و اسناها الا انه صغیر الحجم کثیر العلم مستصعب علی الفهم فی غایة الایجاز و الاختصار بحیث یعجز عن تفهمه اکثر النظار».
شرح علامه حلی مهمترین و مشهورترین شرح کتاب الیاقوت محسوب می شود، چنانکه خود کتاب نیز با شرح علامه حلی معروف شده است. مؤلف با این شرح اصل کتاب را احیاء کرده است و اگر این شرح نبود، امروز اثری از الیاقوت نبود. چنانکه نه ابن ندیم در فهرستش و نه شیخ طوسی نامی از الیاقوت نمی آورند. با این که هر دو این ها متأخر از زمان مؤلف می باشند و درصدد بیان کتب بودند.
مؤلف مجموع مطالب را در 15 مقصد بیان می کند که 4 مقصد آن به امور عامه اختصاص دارد و 11 مقصد مربوط به الهیات می شود که عبارتند از:
المقصد الاول فی النظر و ما یتصل به: مؤلف طی 13 مسأله مباحث مربوط به نظر، دلیل و علم را مورد بحث قرار می دهد.
المقصد الثانی فی تعریف الجوهر و العرض و الجسم: مؤلف در این مقصد جوهر، عرض، جسم حرکة و سکون را تعریف کرده و جواز خلاء را اثبات می کند. این مقصد شامل 10 مسأله می باشد.

[ویکی فقه] انوار الملکوت فی شرح الیاقوت (کتاب). انوار الملکوت فی شرح الیاقوت کتابی به زبان عربی، نوشته علامه حلی (م ۷۲۶ ق) است. این کتاب در بردارنده مباحث کلامی است و شرحی بر کتاب الیاقوت نوبختی محسوب می شود.
این کتاب شرحی بر کتاب الیاقوت نوبختی است و در میان کتب علامه از شهرت بیشتری برخوردار است. علامه در سال ۶۸۴ ق نوشتن این کتاب را به پایان برده است. کتاب الیاقوت از قدیمی ترین کتب کلامی شیعه است. علامه حلی در مقدمه شرح خود نام مصنف کتاب را ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت ذکر کرده و افندی نام او را اسماعیل بن اسحاق بن ابوسهل بن نوبخت دانسته است.
افندی و دیگران، ریاض العلماء، ج۶، ص۳۸.
مولف مجموع مطالب را در ۱۵ مقصد بیان مى کند که ۴ مقصد آن به امور عامه اختصاص دارد و ۱۱ مقصد مربوط به الهیات مى شود که عبارتند از:المقصد الاول فى النظر و ما یتصل به: مولف طى ۱۳ مسأله مباحث مربوط به نظر، دلیل و علم را مورد بحث قرار مى دهد.
حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، ص۳.
۱-احیاء کتاب الیاقوت: کتاب انوار الملکوت را مى توان احیاءکننده اصلى کتاب الیاقوت دانست و همین شرح توجه علماء را به این کتاب افزایش داد.۲-حل معضلات متن: در کتب قدیمى مغلق نویسى امرى معمول و متداول بود و کتاب الیاقوت در بین آنها از اغلاق بیشترى برخوردار است. چنانکه مولف تصریح مى کند «الا انه صغیر الحجم کثیر العلم مستصعب على الفهم فى نهایة الایجاز و الاختصار بحیث یعجز عن تفهمه اکثر النظار».اما مولف با شرح تمامى نکات مشکل متن کتاب را از آن اغلاق خارج نموده است، طورى که اگر بدون شرح انوار الملکوت به الیاقوت نگاه شود، اکثر مطالب آن قابل فهم نخواهد بود.۳-اضافات و تکملۀ متن: مولف تنها به شرح متن اکتفاء نکرده است، بلکه در مواردى که متن نیاز به تکمله داشت، مطالبى را اضافه کرده است. شارح آراء و اقوالى را که ماتن بدون بیان قائل آنها مطرح کرده است، بیان مى کند. او قائل به آراء و فرقى که به این آراء منتسب هستند را، معلوم مى کند.۴-نقد ماتن: مولف علاوه بر شرح متن گاه ماتن را نقد کرده است. او در مورد تمایز اعدام و ثبوت آنها مى گوید: «و هذه الدلالة یتمشى عند الشیخ ابى اسحق المصنف اما عندنا فلا بل الذى نقول ان الماهیات لو کانت ثابتة فى العدم لکانت اشترکت فیه و امتازت بخصوصیاتها و ما به الاشتراک غیر ما به الامتیاز و لا نفى بالوجود الا ذلک الثبوت و التحقق فى الاعیان فتکون موجودة حال عدمها و هو محال»
حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، ص۵۰
...

دانشنامه آزاد فارسی

پیشنهاد کاربران

بپرس