ابن دبیثی محمد بن سعید

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] «ابن دُبَیْثی، جمال الدین ابو عبد الله محمد بن سعید بن یحیی بن علی»، مورخ، محدث، مُقری و فقیه شافعی، در سال 558ق، در واسط عراق زاده شد. نسبت «دبیثی» به سبب انتساب جد دومش علی، به روستای «دبیثا» واقع در اطراف شهر واسط است. او در واسط به تحصیل مقدماتی پرداخت و سپس به بغداد رفت و در آنجا به فراگیری علوم قرآنی، حدیث و فقه مشغول شد و ظاهراً در همین دوره نوجوانی، قرآن را از حفظ داشته است.
ورود وی به بغداد با آغاز خلافت ناصر (575-622ق) و ایجاد جو آزادیِ نسبی برای مذاهب مختلف همراه بود. اگرچه ظاهراً ابن دبیثی از آن پس در بغداد اقامت گزید، ولی ابن نجار قول اقامت وی در بغداد را نپذیرفته است، زیرا می گوید: «وی چندین بار به بغداد سفر کرده است».
وی در 579ق، حج گزارد و در حجاز از برخی از مشایخ، حدیث شنید. او در 611ق، سفری به اربل داشته و در آن شهر به اسماع و استماع پرداخته و ظاهراً سفر وی به موصل نیز در همین ایام بوده است.
ابن دبیثی در ادبیات نیز چیره دست بود و شعر و نثری نیکو داشت. قطعاتی از شعرش در لابه لای شرح حال وی نقل شده است. برخی از مورخان، قوت حافظه و حضور ذهن وی را ستوده و آورده اند که اغلب آنچه را تدریس می کرد، در ذهن داشت. ابن دبیثی در زمان خود یکی از «شهود عدل» در دستگاه قضایی و مدتی نیز متولی وقف عام و ناظر اوقاف مدرسه نظامیه بغداد بود، لیکن از تمام مناصب مزبور استعفا کرد و از فعالیت های غیر علمی کناره گرفت.
وی با خلیفه، «الناصر لدین الله» عباسی روابط حسنه علمی داشته است. ابن نجار و جمعی دیگر، اخلاق و دیانت وی را ستوده اند و ذهبی، او را توثیق کرده است. اگرچه ابن دبیثی خود شافعی مذهب بود، لیکن در میان مشایخ وی به افرادی از مذاهب مختلف، حتی حنبلی و شیعی برمی خوریم و این خود بر سعه نظر او دلالت دارد.
وجود جمعی از صوفیه در زمره مشایخ ابن دبیثی و اینکه او گاه گاه آنان را ستوده، به خصوص این نکته که گاهی با عبارت «اهل حقیقت»، از صوفیان نام می برد و نیز همراهی او با ابو عبد الله مغربی صوفی به قصد سفر حج، این تصور را تقویت می کند که به افکار صوفیه گرایش داشته است.

پیشنهاد کاربران

بپرس