[ویکی نور] ابن دَهّان، ابومحمد سعید بن مبارک (494- شوال 569ق)، نحوی، لغوی، مفسر، ادیب و شاعر بغدادی.
نسب او به کعب بن عمرو انصاری از صحابه پیامبر(ص) و از شاعران عرب می رسد. ذهبی به نقل از ابن خلکان لقب او را ناصح الدین می داند. ابن دهان در محله نهر طابَق بغداد به دنیا آمد. با زندگی وی از زمانی آشنا می شویم که او دیگر شهرتی تمام یافته است، معاصرانش وی را به لغت دانی و نحوشناسی معرفی کرده اند. به گفته ابن انباری، ابن دهان علم لغت را نزد علی بن عیسی رمّانی (د 384ق) آموخت، اما این گفته درست نیست، زیرا بین آن دو یک سده فاصله است. بنابراین، شاید مراد یاقوت و دیگران آن باشد که ابن دهان، به واسطه شاگردان رمّانی از وی بهره یافته است. اینکه ابوزکریا خطیب تبریزی (د 502ق) از ابن دهان استفاده کرده باشد، نیز درست نیست، زیرا خطیب، زمانی درگذشت که او هنوز کودک بود.
ابن دهان از ابوغالب احمد بن بناء و ابوالقاسم هبةالله بن محمد بن حُصَین حدیث شنید، اما معلوم نیست پیش از این استادان از محضر چه کسانی بهره گرفته، زیرا در بزرگ سالی به درس این دو استاد می رفته است. ابن دهان سفری به اصفهان کرده و از عالمان آن دیار حدیث شنیده و از کتابخانه های آنجا بهره جسته است و در همان شهر بود که وی کتابهای ادبی بسیاری را به خط خود رونویس کرد.
نام استادان ابن دهان در اصفهان و مدت اقامت او در این شهر معلوم نیست، اما از آنجا که او احتمالاً شافعی بوده، آسان می توانسته است از کتب و مدرسان نظامیّه اصفهان بهره بگیرد. ابن دهان چون از اصفهان بازگشت، مدتی در بغداد ماند، آنگاه آن شهر را در 544ق به قصد دمشق ترک گفت، اما چون از موصل می گذشت، جمال الدین جواد وزیر (د 559ق)، از خواص اتابک عمادالدین زنگی سنقر، او را از ادامه سفر منصرف کرد و ابن دهان تا پایان عمر در موصل ماند و وزیر او را بر امر اقراء و تدریس و تصنیف گمارد.
اعتبار ابن دهان تا یک قرن بعد در موصل پابرجا بوده، زیرا ابن خلکان می گوید که در آن ناحیه بسیاری را دیده است که به تعلیم و تعلم و نشر آثار او مشغول بوده اند. ابن دهان صاحب مکتب خاصی در نحو نیست، بلکه می توان او را مدرس و شارحی زبردست و پرکار به شمار آورد. با توجهی که ابن دهان به ابوعلی فارسی و شاگرد و جانشین او ابن جنی داشته، می توان گفت که روش نحوی او مانند آن دو حد فاصل مکتب های بصره و کوفه و در واقع همان مکتب بغداد بوده است. وی شرح مفصلی بر ایضاح ابوعلی فارسی (د 377ق) به نام الشامل داشته که بالغ بر 40 یا 43 مجلد بوده است. همچنین شرحی بر اللمع ابن جنی (د 392ق) به نام الغرّة نوشته که بسیار مطول بوده است. شرح اخیر در منابع با اهمیت فراوان تلقی شده است، چنانکه ابن اثیر از میان همه آثار ابن دهان تنها به این شرح او اشاره می کند. ابن خلکان نیز می گوید: «در میان تمام شرحهای فراوان اللمع، من شرحی چون الغرّة ندیده ام».
از دو شرح مفصل ابن دهان امروزه تنها بخشی از الغرّة باقی مانده است. برخی از آرای ابن دهان در شرح ایضاح نیز اکنون از طریق ابوحیان اندلسی در دست است.
نسب او به کعب بن عمرو انصاری از صحابه پیامبر(ص) و از شاعران عرب می رسد. ذهبی به نقل از ابن خلکان لقب او را ناصح الدین می داند. ابن دهان در محله نهر طابَق بغداد به دنیا آمد. با زندگی وی از زمانی آشنا می شویم که او دیگر شهرتی تمام یافته است، معاصرانش وی را به لغت دانی و نحوشناسی معرفی کرده اند. به گفته ابن انباری، ابن دهان علم لغت را نزد علی بن عیسی رمّانی (د 384ق) آموخت، اما این گفته درست نیست، زیرا بین آن دو یک سده فاصله است. بنابراین، شاید مراد یاقوت و دیگران آن باشد که ابن دهان، به واسطه شاگردان رمّانی از وی بهره یافته است. اینکه ابوزکریا خطیب تبریزی (د 502ق) از ابن دهان استفاده کرده باشد، نیز درست نیست، زیرا خطیب، زمانی درگذشت که او هنوز کودک بود.
ابن دهان از ابوغالب احمد بن بناء و ابوالقاسم هبةالله بن محمد بن حُصَین حدیث شنید، اما معلوم نیست پیش از این استادان از محضر چه کسانی بهره گرفته، زیرا در بزرگ سالی به درس این دو استاد می رفته است. ابن دهان سفری به اصفهان کرده و از عالمان آن دیار حدیث شنیده و از کتابخانه های آنجا بهره جسته است و در همان شهر بود که وی کتابهای ادبی بسیاری را به خط خود رونویس کرد.
نام استادان ابن دهان در اصفهان و مدت اقامت او در این شهر معلوم نیست، اما از آنجا که او احتمالاً شافعی بوده، آسان می توانسته است از کتب و مدرسان نظامیّه اصفهان بهره بگیرد. ابن دهان چون از اصفهان بازگشت، مدتی در بغداد ماند، آنگاه آن شهر را در 544ق به قصد دمشق ترک گفت، اما چون از موصل می گذشت، جمال الدین جواد وزیر (د 559ق)، از خواص اتابک عمادالدین زنگی سنقر، او را از ادامه سفر منصرف کرد و ابن دهان تا پایان عمر در موصل ماند و وزیر او را بر امر اقراء و تدریس و تصنیف گمارد.
اعتبار ابن دهان تا یک قرن بعد در موصل پابرجا بوده، زیرا ابن خلکان می گوید که در آن ناحیه بسیاری را دیده است که به تعلیم و تعلم و نشر آثار او مشغول بوده اند. ابن دهان صاحب مکتب خاصی در نحو نیست، بلکه می توان او را مدرس و شارحی زبردست و پرکار به شمار آورد. با توجهی که ابن دهان به ابوعلی فارسی و شاگرد و جانشین او ابن جنی داشته، می توان گفت که روش نحوی او مانند آن دو حد فاصل مکتب های بصره و کوفه و در واقع همان مکتب بغداد بوده است. وی شرح مفصلی بر ایضاح ابوعلی فارسی (د 377ق) به نام الشامل داشته که بالغ بر 40 یا 43 مجلد بوده است. همچنین شرحی بر اللمع ابن جنی (د 392ق) به نام الغرّة نوشته که بسیار مطول بوده است. شرح اخیر در منابع با اهمیت فراوان تلقی شده است، چنانکه ابن اثیر از میان همه آثار ابن دهان تنها به این شرح او اشاره می کند. ابن خلکان نیز می گوید: «در میان تمام شرحهای فراوان اللمع، من شرحی چون الغرّة ندیده ام».
از دو شرح مفصل ابن دهان امروزه تنها بخشی از الغرّة باقی مانده است. برخی از آرای ابن دهان در شرح ایضاح نیز اکنون از طریق ابوحیان اندلسی در دست است.
wikinoor: ابن_دهان،_سعید_بن_مبارک