ابن وزان زیاتی حسن بن محمد

[ویکی نور] «حسن بن محمد الوزان الزیاتی»، مشهور به لئون آفریقایی، آخرین مؤلف بزرگ جغرافیایی در قلمرو مغرب به شمار می رود. از کتاب اساسی او فقط ترجمه های اروپایی به جا مانده و اصل عربی آن وجود ندارد، ولی به احتمال قوی وجود داشته است. کشف این مؤلف به وسیله هم وطنان مغربی او انجام شده و یک مراکشی معاصر در همین اواخر تحقیقی در باره او کرده است. سرگذشت زندگی او تا حدی مانند ادریسی است، ولی اسم نامأنوسش نشانه ابهامی است که در باره او وجود دارد.
وی، در اقطار عربی به حسن بن محمد بن الوزان الزیاتی شهره است، ولی در مؤلفاتی که در اروپا به وجود آورده، یوحنا اسد غرناطی است و این معرب نام اروپایی او؛ یعنی یوحنا لئون ایبیری یا آفریقایی است. ظاهراً وی، کمی پیش از سال 492ق که غرناطه به دست مسیحیان افتاد، در این شهر متولد شد. پس از سقوط غرناطه خانواده او نیز همانند بسیاری از خانواده های مسلمان به مراکش رفتند. وی در شهر فاس رشد یافت و به همین جهت فاسی نامیده شد و از سال 1511م، با عموی خود در یک سفر سیاسی همراه بود و از راه دره به تمبوکتو رفت.
او، در فنون انشایی دیوانی دست داشت و دست کم سه بار در جنوب مراکش از طرف خاندان بنی وطاس که حاکم فاس بود، به سفارت های مهم گماشته شده بود. این خاندان، آخرین تیره خاندان بنی مرین است که به تشویق فرهنگ و رونق تمدن مغرب اشتهار دارند و گزارش دقیق و مفصل شهر فاس به قلم لئون آفریقایی مربوط به دوران آنهاست که باید آن را دوران انتقال تاریخ مراکش از قرون وسطی به عصر جدید به شمار آورد.
وی، در اثنای سفرهای مکرر، داخل و شمال آفریقا را نیک شناخته بود. هنوز انگیزه هایی که وی را در سال 1515م / 921ق، به ترک مراکش و سفر در اقطار جهان واداشت، چون دیگر مسائل مربوط به زندگی او، روشن نیست. شاید انگیزه اصلی او حج بود و یا انگیزه های دیگری داشته است. به هر حال باید گفت که تعداد مناطقی که دیده بی سابقه بوده است، زیرا چنان که خود می گوید، به مصر، بلاد عرب، ایران، شام و ارمنستان سفر کرده و بلاد تاتار را که ظاهراً منظورش منطقه ای از تبریز است، دیده است.
در سال 1517م / 923ق، در مکه و مصر حضور داشت و این سال، یکی از مراحل قاطع تاریخ این منطقه بود که سلطان سلیم عثمانی، مصر را گشود، ولی مؤلف ما خبری در باره آن نمی گوید. الوزان، در سفر خود، به استانبول نیز رسید که در آن موقع مورد توجه عرب هایی که وطنشان مستقیم یا غیر مستقیم قلمرو نفوذ دول عثمانی شده بود.
تعیین تاریخ دقیق مسافرت های او میسر نیست، ولی به هر حال سرانجامی غم انگیز داشت، زیرا در راه بازگشت، نزدیک جزیره جربه، به دست دزدان دریایی جزیره سیسیل اسیر شد که در حدود سال 1520م، او را به ناپل و از آن جا به رم بردند و با یک زرافه به پاپ لئوی دهم(1513 - 152) هدیه کردند. مغربی، ناچار شد مسیحی شود و نام ولی نعمت خود، جووانی لئونی را بگیرد و پاپ او را در رم و بولونیا به تدریس زبان عربی و فعالیت علمی واداشت.