ابوالحسن خان شیرازی (شیراز ۱۱۹۰ـ تهران ۱۲۶۲ق)
(ملقّب به: ایلچی کبیر) از رجال سیاسی اوایل عهد قاجاریه. در وزارت دایی و پدرزنش، حاج ابراهیم کلانتر، حکومت شوش را داشت، اما پس از قتل حاج ابراهیم کلانتر به دست فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۵ق)، از کار برکنار و به شیراز تبعید شد. در آن جا از بیم جان به بصره گریخت. سپس برای گزاردن حج راهی مکه شد و سرانجام به هند رفت و به دربار نظام حیدرآباد پیوست. در ۱۲۲۳ق از طرف شاه قاجار بخشیده شد و به شیراز بازگشت و به منسب یساولی حسین علی میرزا فرمانفرما رسید (۱۲۲۴ق). در همان سال شاه قاجار وی را با سمت ایلچی همراه جیمز موریه و سِر هارفورد جونز به سفارتِ انگلستان فرستاد. در ۱۲۲۶ق به ایران بازگشت و در دربار شاه قاجار مشغول به کار شد. گویند وی نخستین ایرانی ای بوده که قدم به قارۀ امریکا گذاشته است، چراکه در بازگشت به ایران کشتی حامل او گرفتار طوفان و به سواحل برزیل منحرف شد. در ۱۲۲۸ق از طرف دولت ایران مأمور امضای عهدنامۀ گلستان شد و سال بعد در مقام سفیر ایران به روسیه رفت. در ۱۲۳۳ق به سفارت انگلستان، عثمانی، اتریش و فرانسه رفت و در ۱۲۳۶ق به ایران بازگشت. در ۱۲۳۹ق به وزارت خارجۀ ایران منصوب شد و تا ۱۲۵۰ق در این سمت باقی ماند. در سلطنت محمدشاه قاجار به سمت ایشیک آقاباشی (وزیر دربار) برگزیده شد. عهدنامۀ ترکمان چای در ۱۲۴۳ق با اهتمام و به امضای او بسته شد. در ۱۲۵۴ق بار دیگر به وزارت خارجه منصوب شد و تا پایان عمر در این مقام بود. زندگی پُرماجرای وی و نیز کوشش او در عقد عهدنامه های گلستان و ترکمان چای سبب شده است که دربارۀ او داوری های ضد و نقیض شود و برخی او را نکوهیده و مزدور بیگانگان و یا فراماسون دانسته اند و شخصیت و رویدادهای دورۀ سفارت وی نیز موضوع آثار بسیاری قرار گرفت که کتاب های سرگذشت حاجی بابای اصفهانی و حاجی بابا در لندن نوشتۀ جیمز موریه از آن جمله است. از آثارش: حیرت نامۀ سفرا که یادداشت های روزانۀ مؤلف در سفر به انگلستان است (تهران، ۱۳۶۴ش)؛ دلیل السّفرا که شرح مأموریت او به روسیه است و به دست منشی وی، محمدهادی علوی شیرازی، تقریر شده است (تهران، ۱۳۶۳ش).
(ملقّب به: ایلچی کبیر) از رجال سیاسی اوایل عهد قاجاریه. در وزارت دایی و پدرزنش، حاج ابراهیم کلانتر، حکومت شوش را داشت، اما پس از قتل حاج ابراهیم کلانتر به دست فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۵ق)، از کار برکنار و به شیراز تبعید شد. در آن جا از بیم جان به بصره گریخت. سپس برای گزاردن حج راهی مکه شد و سرانجام به هند رفت و به دربار نظام حیدرآباد پیوست. در ۱۲۲۳ق از طرف شاه قاجار بخشیده شد و به شیراز بازگشت و به منسب یساولی حسین علی میرزا فرمانفرما رسید (۱۲۲۴ق). در همان سال شاه قاجار وی را با سمت ایلچی همراه جیمز موریه و سِر هارفورد جونز به سفارتِ انگلستان فرستاد. در ۱۲۲۶ق به ایران بازگشت و در دربار شاه قاجار مشغول به کار شد. گویند وی نخستین ایرانی ای بوده که قدم به قارۀ امریکا گذاشته است، چراکه در بازگشت به ایران کشتی حامل او گرفتار طوفان و به سواحل برزیل منحرف شد. در ۱۲۲۸ق از طرف دولت ایران مأمور امضای عهدنامۀ گلستان شد و سال بعد در مقام سفیر ایران به روسیه رفت. در ۱۲۳۳ق به سفارت انگلستان، عثمانی، اتریش و فرانسه رفت و در ۱۲۳۶ق به ایران بازگشت. در ۱۲۳۹ق به وزارت خارجۀ ایران منصوب شد و تا ۱۲۵۰ق در این سمت باقی ماند. در سلطنت محمدشاه قاجار به سمت ایشیک آقاباشی (وزیر دربار) برگزیده شد. عهدنامۀ ترکمان چای در ۱۲۴۳ق با اهتمام و به امضای او بسته شد. در ۱۲۵۴ق بار دیگر به وزارت خارجه منصوب شد و تا پایان عمر در این مقام بود. زندگی پُرماجرای وی و نیز کوشش او در عقد عهدنامه های گلستان و ترکمان چای سبب شده است که دربارۀ او داوری های ضد و نقیض شود و برخی او را نکوهیده و مزدور بیگانگان و یا فراماسون دانسته اند و شخصیت و رویدادهای دورۀ سفارت وی نیز موضوع آثار بسیاری قرار گرفت که کتاب های سرگذشت حاجی بابای اصفهانی و حاجی بابا در لندن نوشتۀ جیمز موریه از آن جمله است. از آثارش: حیرت نامۀ سفرا که یادداشت های روزانۀ مؤلف در سفر به انگلستان است (تهران، ۱۳۶۴ش)؛ دلیل السّفرا که شرح مأموریت او به روسیه است و به دست منشی وی، محمدهادی علوی شیرازی، تقریر شده است (تهران، ۱۳۶۳ش).