[ویکی نور] ابوعبیده، معمر بن مثنی، راوی و لغت شناس بزرگ اوایل عصر عباسی است. از زندگی ابوعبیده به رغم شهرت بسیارش آگاهی اندکی در دست است و منابع کهن در این باره به اطلاعاتی مختصر بسنده کرده اند.
اصل و نسب ابوعبیده، به درستی روشن نیست، اما در اینکه نیای وی ایرانی و از یهودیان باجروان (در بین النهرین) بوده تقریباً تردیدی نیست. خود در روایتی به یهودی بودن اجدادش اشاره کرده است.
جدّ وی به دست عبیدالله بن معمر تیمی، از نوادگان ابوبکر اسلام آورد. از همین رو ابوعبیده را از موالی تیم بن مره (تیره ای از قریش) شمرده اند. به گفته ای وی به «سبخت» که گاه در منابع به «سخت» و «نسخت» تصحیف شده، ملقب بوده است، اما به نظر می رسد «سبخت» در اصل همان سیبخت (به یای مجهول) باشد که در پهلوی مرکب از دو کلمه سی (سه) و بخت (بُختن: رستگار کردن) است و بر تثلیث مسیحیت، یا بر 3 اصل زردشتی دلالت داشته است. بااین حال، ابوالفرج او را نامی یهودی می داند که دشمنان ابوعبیده برای اشاره به دین اجدادش بر وی نهاده اند؛ ازاین رو، وی این لقب را نمی پسندید.
در تاریخ ولادت ابوعبیده اختلاف است؛ ابن ندیم آن را 114ق و یغموری، 112ق، نوشته است. برخی نیز 110ق را ترجیح داده اند. با توجه به اینکه فرزندان عبیدالله بن معمر در آن روزگار بر بصره حکم می رانده اند، می توان پنداشت ابوعبیده که از موالی آنان بوده، در بصره به دنیا آمده و در همان جا پرورش یافته است. بصره در آن روزگار از پررونق ترین مراکز علم و ادب بشمار می رفت و مشهورترین دانشمندان عصر در آنجا گرد آمده بودند؛ ازاین رو، تردیدی نیست که ابوعبیده در بصره تحصیلات خود را آغاز کرده است، به ویژه که اغلب استادانش، چنان که خواهیم دید، بصری بوده اند. در منابع کهن از کسان بسیاری به عنوان شیخ یا استاد ابوعبیده یاد شده است و همچنین کسانی که وی از آنان روایت شنیده، بسیار متعددند. از مشهورترین استادان وی ابوعمرو بن علا، مؤسس مکتب نحوی بصره، یونس بن حبیب، رؤبة بن عجاج، ابویعقوب ثقفی، اخفش اکبر، قتادة بن عامه و هشام بن عروه را می توان نام برد. از دیگر استادان وی که درخور توجه است، مردی است به نام عمر که احتمالاً ایرانی بوده و اطلاعات بسیار گسترده ای درباره تاریخ ایران قبل از اسلام داشته است و به همین سبب او را عمر کسری نامیده اند. او احتمالاً همان عمر بن فرخان است که ابن ندیم او را از مترجمان آثار پهلوی به عربی دانسته است. ابوعبیده بر اساس روایاتی که از این شخص شنیده بود، کتاب «أخبار الفرس» را تدوین کرد. این اثر یکی از مآخذ عمده مسعودی در نقل و شرح اخبار پادشاهان ایران قبل از اسلام بوده است.
ابوعبیده پس از آنکه در مکتب برجسته ترین دانشمندان روزگار خود در علوم گوناگون شعر و لغت و انساب و اخبار مهارت یافت، مجالس درس خود را در بصره تشکیل داد. شاگردان بی شماری به حلقه درس او روی آورده اند که نام بیش از 60 تن از آنان در منابع آمده است. از مشهورترین شاگردان او جاحظ، ابونواس، ابن مناذر، ابن سلام جمحی، خلیفة بن خیاط، ابوحاتم سجستانی، ابوعثمان مازنی، اثرم، ابن اعرابی، ابن هشام، ابن سعد، ابن شبّه، ابن حبیب، ابن نطاح، ابن سکیت و ابوعبید قاسم بن سلام را می توان نام برد.
ابوعبیده در سال 188ق، به دعوت فضل بن ربیع، وزیر هارون الرشید، به بغداد رفت و رسماً در زمره ندیمان هارون الرشید درآمد و او را به استادی خود برگزید و برخی آثارش را از وی فراگرفت. ابوعبیده در طی این مدت، مجالس درسی در بغداد تشکیل داد و افزون بر تدریس به تألیف نیز پرداخت. مدت اقامت وی در بغداد به درستی روشن نیست، اما احتمالاً وی تا پایان خلافت هارون (193ق) در آنجا به سر برده است. ابوعبیده سفری نیز به فارس کرده که به درستی معلوم نیست در چه زمانی بوده است. تنها گفته اند به قصد دیدار با موسی بن عبدالرحمن هلالی روانه آن دیار شد.
اصل و نسب ابوعبیده، به درستی روشن نیست، اما در اینکه نیای وی ایرانی و از یهودیان باجروان (در بین النهرین) بوده تقریباً تردیدی نیست. خود در روایتی به یهودی بودن اجدادش اشاره کرده است.
جدّ وی به دست عبیدالله بن معمر تیمی، از نوادگان ابوبکر اسلام آورد. از همین رو ابوعبیده را از موالی تیم بن مره (تیره ای از قریش) شمرده اند. به گفته ای وی به «سبخت» که گاه در منابع به «سخت» و «نسخت» تصحیف شده، ملقب بوده است، اما به نظر می رسد «سبخت» در اصل همان سیبخت (به یای مجهول) باشد که در پهلوی مرکب از دو کلمه سی (سه) و بخت (بُختن: رستگار کردن) است و بر تثلیث مسیحیت، یا بر 3 اصل زردشتی دلالت داشته است. بااین حال، ابوالفرج او را نامی یهودی می داند که دشمنان ابوعبیده برای اشاره به دین اجدادش بر وی نهاده اند؛ ازاین رو، وی این لقب را نمی پسندید.
در تاریخ ولادت ابوعبیده اختلاف است؛ ابن ندیم آن را 114ق و یغموری، 112ق، نوشته است. برخی نیز 110ق را ترجیح داده اند. با توجه به اینکه فرزندان عبیدالله بن معمر در آن روزگار بر بصره حکم می رانده اند، می توان پنداشت ابوعبیده که از موالی آنان بوده، در بصره به دنیا آمده و در همان جا پرورش یافته است. بصره در آن روزگار از پررونق ترین مراکز علم و ادب بشمار می رفت و مشهورترین دانشمندان عصر در آنجا گرد آمده بودند؛ ازاین رو، تردیدی نیست که ابوعبیده در بصره تحصیلات خود را آغاز کرده است، به ویژه که اغلب استادانش، چنان که خواهیم دید، بصری بوده اند. در منابع کهن از کسان بسیاری به عنوان شیخ یا استاد ابوعبیده یاد شده است و همچنین کسانی که وی از آنان روایت شنیده، بسیار متعددند. از مشهورترین استادان وی ابوعمرو بن علا، مؤسس مکتب نحوی بصره، یونس بن حبیب، رؤبة بن عجاج، ابویعقوب ثقفی، اخفش اکبر، قتادة بن عامه و هشام بن عروه را می توان نام برد. از دیگر استادان وی که درخور توجه است، مردی است به نام عمر که احتمالاً ایرانی بوده و اطلاعات بسیار گسترده ای درباره تاریخ ایران قبل از اسلام داشته است و به همین سبب او را عمر کسری نامیده اند. او احتمالاً همان عمر بن فرخان است که ابن ندیم او را از مترجمان آثار پهلوی به عربی دانسته است. ابوعبیده بر اساس روایاتی که از این شخص شنیده بود، کتاب «أخبار الفرس» را تدوین کرد. این اثر یکی از مآخذ عمده مسعودی در نقل و شرح اخبار پادشاهان ایران قبل از اسلام بوده است.
ابوعبیده پس از آنکه در مکتب برجسته ترین دانشمندان روزگار خود در علوم گوناگون شعر و لغت و انساب و اخبار مهارت یافت، مجالس درس خود را در بصره تشکیل داد. شاگردان بی شماری به حلقه درس او روی آورده اند که نام بیش از 60 تن از آنان در منابع آمده است. از مشهورترین شاگردان او جاحظ، ابونواس، ابن مناذر، ابن سلام جمحی، خلیفة بن خیاط، ابوحاتم سجستانی، ابوعثمان مازنی، اثرم، ابن اعرابی، ابن هشام، ابن سعد، ابن شبّه، ابن حبیب، ابن نطاح، ابن سکیت و ابوعبید قاسم بن سلام را می توان نام برد.
ابوعبیده در سال 188ق، به دعوت فضل بن ربیع، وزیر هارون الرشید، به بغداد رفت و رسماً در زمره ندیمان هارون الرشید درآمد و او را به استادی خود برگزید و برخی آثارش را از وی فراگرفت. ابوعبیده در طی این مدت، مجالس درسی در بغداد تشکیل داد و افزون بر تدریس به تألیف نیز پرداخت. مدت اقامت وی در بغداد به درستی روشن نیست، اما احتمالاً وی تا پایان خلافت هارون (193ق) در آنجا به سر برده است. ابوعبیده سفری نیز به فارس کرده که به درستی معلوم نیست در چه زمانی بوده است. تنها گفته اند به قصد دیدار با موسی بن عبدالرحمن هلالی روانه آن دیار شد.
wikinoor: ابوعبیده،_معمر_بن_مثنی