اجتهاد در عصر صحابه

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] اجتهاد در عصر صحابه به معنای چگونگی اجتهاد و میزان بهره گیری از آن در زمان صحابه می باشد.
پیش از هجرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) زمینه پیدایش اجتهاد در مکه وجود نداشت، زیرا اصول احکام شرعی و قوانین کلی شریعت اسلام در مدینه بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) وحی شده بود. هر چند پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) پس از آن که از طرف خداوند به رسالت مبعوث گردید، سیزده سال در مکه و سپس حدود ده سال در مدینه ماند و در طول این مدت، آیات قرآن بر حضرت نازل می شد، ولی بیش تر آیات نازل شده در مکه که تقریباً دو سوم قرآن را شامل می شود، بیان گر احکام الهی و فرایض دینی نبوده، بلکه شامل اصول اعتقادی، مانند دعوت به توحید و ایمان به خدا و پیامبر و روز قیامت ، بهشت ، دوزخ ، لزوم امامت و نیز وقایع و قصص عبرت انگیز انبیا و امت های گذشته می باشد؛ اما آیاتی که در مدینه منوره بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نازل شد، بیان گر اصول کلی احکام اجتهادی بوده که شامل عبادات ، عقود و ایقاعات ، احوال شخصیه، مسائل مربوط به قضا ، حکومت و غیره می شود.
وجود اجتهاد در زمان رسول خدا
اگر اجتهاد را به معنای به کارگیری همه توان در راه استنباط حکم از منابع شرعی بدانیم، هیچ گونه مانعی در به کارگیری آن از جانب صحابه ، در دوران حیات رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و بعد از وفات ایشان وجود نداشت و در مواردی نیز اجتهادهایی از صحابه نقل شده است، مانند موردی که درباره تیمم بدل از غسل ، بین عمر و عمار یاسر اختلاف به وجود آمده بود و هر یک اجتهاد خود را به کار گرفت. عمر بر این اعتقاد بود که در فرض عدم دست رسی جُنب به آب ، نماز بر او واجب نیست و از این رو، زمانی که خود به این مسئله مبتلا شد، نماز نخواند؛ ولی عمار یاسر معتقد بود تکلیف به نماز در فرض مذکور برای جنب ثابت است، زیرا نماز در هیچ حالی از مکلف ساقط نمی شود؛ از این رو، خود را بر خاک انداخت و در آن غلتید و نماز را با این نوع تیمم به جا آورد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) اجتهاد عمار یاسر را در اصل عدم سقوط نماز و جایگزینی تیمم بدل از غسل به جای غسل پذیرفت، هر چند در کیفیت تیمم، او را خطاکار دانست.
نتیجه
اجتهاد در بین صحابه وجود داشته است، هر چند به دلیل حضور رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و دست رسی مستقیم به آن حضرت و ندرت وقایع و فروعات جدید، از آن کم استفاده می شده است. اهل سنت نیز در کتاب های خود به وجود اجتهاد بین صحابه در زمان رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و بعد از وی اذعان دارند، هر چند که بعدها بر اثر فاصله گرفتن از منبع عصمت و وحی ، این اجتهادها رنگ «اجتهاد به رأی» به خود گرفت و ائمه اطهار (علیهم السلام) آن را مذمت کردند.برخی از محققان معتقدند واژه اجتهاد تا قرن هفتم، دارای معنای مذموم و ناخوشایند « اجتهاد به رأی » بوده است، ولی بعد، تحولی در آن پیدا شده و معنای جدید اجتهاد از راه منابع معتبر شرعی پیدا کرده است. اما برخی دیگر بر این اعتقادند که باب اجتهاد به معنای دوم که نزد شیعه معتبر است از همان اوایل هجرت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) به مدینه، به تدریج پدیدار گشت، ولی اجتهاد به رأی بعد از رحلت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) که آغاز دوره دوم از ادوار اجتهاد بود، آغاز گردید، زیرا در زمان حضور آن حضرت، با وجود نزول آیات و مراجعه مردم به حضرت، نیازی به رأی گرایی نبود؛ اما بعد از رحلت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) با شکل گیری مسائل تازه و خانه نشین شدن معصومان (علیهم السلام) و فاصله گرفتن حکومت ها و مردم از آنان، زمینه پیدایش و رشد اجتهاد به رأی به وجود آمد.
عناوین مرتبط
...

پیشنهاد کاربران

بپرس