ارزش یابی مفاد شهادت

[ویکی فقه] قاضی پس از شنیدن شهادت شهود میتواند طبق شهادت آنها رای صادر کند.
سؤالی که در اینجا مطرح می گردد این است که آیا قاضی پس از استماع شهادت شهود موظف به رای دادن است یا می تواند شهادت شهود را ارزیابی کند؟
← رای بدون درنگ
بعضی از فقها قول دوم را پذیرفته اند و اظهار داشته اند این که قاضی را بعد از استماع شهود ملزم به صدور رای بدانیم بدون آن که شهادتها را ارزیابی نماید، خلاف قیاس است زیرا شهادت ممکن است صادق یا کاذب باشد و قاضی حق دارد تحقیق کند. ابن قیم جوزی حنبلی بر آن است که قاضی موظف است برای کشف حقیقت از هر وسیله ای استفاده کند و چنانچه حقیقت از طریق یک شاهد واحد عادل کشف گردد رای باید بدهد و متقابلا چنانچه با دو شاهد هم حقیقت برای او کشف نگردید و اطمینان حاصل نشد نباید رای دهد.
← محتوای این قول
از نظر فقهای امامیه چنانچه قاضی نسبت به شهود تردیدی داشته باشد، می تواند به اقدامات جستجویی دست یازد، مثل آنکه میان آنان تفرقه افکند و هر کدام را به تنهایی مورد سؤال و جواب قرار دهد و از مشخصات زمانی و مکانی واقعه سؤال کند، و چنانچه در گفته های آنان اختلاف و ناهماهنگی احساس نمود شهادت آنان را نپذیرد. البته توصیه شده است که چنانچه گواهان از افراد خردمند باشند قضات از ایجاد مشقت برای آنان اجتناب نمایند و هیچ گاه به قضات اجازه داده نشده است که با ابداع احتمالات گواهان را به تردید وادارند و بالعکس چنانچه خودشان مردد باشند؛ آنان را به ادای گواهی ترغیب نمایند