ارشمیدس

اَرشِمیدِس ( به یونانی: Άρχιμήδης، تلفظ: آرخیمیدیس ) ( زادهٔ ۲۸۷ ق. م – ۲۱۲ ق. م∗ ) همه چیزدان، فیلسوف، ریاضی دان، فیزیک دان، مهندس، مخترع و اخترشناس یونان باستان و از اهالی جزیرهٔ سیسیل در دریای مدیترانه بود. علی رغم اطلاعات اندک از زندگی او، وی در دوران باستان یکی از دانشمندان شناخته شده و محترم بود.
ارشمیدس دانشمند و ریاضیدان یونانی در سال ۲۸۷ قبل از میلاد در شهر سیراکوز در سیسیل که آن زمان جزو مگنا گراسیا بود زاده شد و در جوانی برای آموختن دانش به اسکندریه رفت. بیشتر دوران زندگیش را در زادگاهش گذراند و با فرمانروای این شهر دوستی نزدیک داشت. زندگی ارشمیدس با آرامش کامل می گذشت. زمانی که جمهوری روم در خلال دومین جنگ کارتاژ در سال ۲۱۲ قبل از میلاد شهر سیراکوز را به تصرف خود درآوردند سردار رومی مارسلوس دستور داد که هیچ یک از سپاهیانش حق اذیت و آزار و توهین و ضرب و جرح ارشمیدس را ندارند. [ ۱] با این حال ارشمیدس قربانی غلبهٔ رومیان بر شهر سیراکوز شد و به دست یک سرباز مست رومی در ۲۱۲ قبل از میلاد کشته شد و این در حالی بود که در میدان بازار شهر در حال اندیشیدن به مسئله ای ریاضی بود. می گویند آخرین سخن او این بود: «دایره هایم را خراب نکن».
ویترویوس نخستین کسی است که این روایت را نوشته. هرچند پلوتارک هم نسخه ای از این دارد. ویترویوس در "ده کتاب معماری" داستان کشف رابطه حجم و چگالی توسط ارشمیدس را چنین آورده است  : "و اما درباره ارشمیدس ، اگرچه او کشفیات شگفت آور بسیاری دارد اما از میان همه آنها چیزی که شرح خواهم داد ناشی از نبوغ بی حد و حصر او بود . شاه هیرو ، پس از آنکه قدرت را به دست گرفت به عنوان پاسداشت موفقت خود تاج طلایی را که نذر کرده بود در معبدی خاص قرار دهد برای ساخت آن با مبلغی معین قرارداد بست و مقدار مشخص شده ای از طلا نیز به پیمانکار وزن کرده و دادند در زمان معین شده یک اثر دست ساز بسیار نفیس به شاه تحویل داده شده و موجبات رضایت خاطر او فراهم آمد و به نظر می رسید که وزن تاج دقیقا معادل طلایی است که تحویل شده . با این حال ، کمی بعد اتهامی مطرح شد که طلا خالص نیست و به همان مقداری که طلا استفاده شده نقره هم استفاده شده شاه هیرو که خیال می کرد فریب خورده خشمگین شد اما نمی دانست چگونه می توان این دزدی را اثبات نمود و به همین دلیل از ارشمیدس کمک خواست . ارشمیدس وقتی که این مسئله در ذهنش بود و هنوز داشت به آن فکر می کرد تصادفا به حمام رفت و هنگامی که در وان نشست مشاهده نموند که هرچه بیشتر بدنش در وان فرو میرود آب بیشتری از وان به بیرون سر ریز میشود . وقتی پاسخ سوال این مناقشه را یافت بدون لحظه ای درنگ با شادمانی فراوان از وان به بیرون جهید و برهنه از خانه خارج شده و از شادمانی می گرسیت و با صدای بلند فریاد می زد که پاسخ آنچه را می جست یافته و می دوید و به یونانی داد می زد یافتم یافتم . و می گویند آغاز کشف او چنین بود . می گویند او دو وزن برابر ازطلا و نقره ، مساوی با وزن تاج را درست کرد و بعد ظرف بزرگی را از آب پر نمود و اول وزن نقره ای برابر با تاج را به داخل آب فرو کرد و هرچقدر آب از ظرف خارج شد به ظرف دیگری ریخت که دقیقا برابر همان حجمی بود که نقره ی فرو رفته در آب داشت . آنگاه مقدار آب خارج شده را اندازه گرفته و به ظرف اصلی برگرداند و از این طریق مقدار آب معادل با نقره را پیدا کرد پس از این آزمایش ، مشابهاتا وزن طلایی برابر با تاج را درون ظرف فرو برد و بیرون آورد و مانند قبل آب خارج شده را اندازه نمود و مشاهده کرد که برابر با دفعه قبل نیست . بلکه از آن کمتر است . که یعنی مقدار آبی که بر اثر فرو کردن وزن طلا خارج میشود از مقدار آبی که بر اثر فرو کردن وزن برابر نقره خارج میشود کمتر است . در انتها در همان ظرف ، خود تاج را فرو نمود . تاج در آب فرو شده و مشاهده کشت که نسبت مه مقدار آبی که از فرو کردن وزن طلا خارج میشد . مقدار آب بیشتری خارج شد در نتیجه با استنتاج از این حقیقت که کاملا شفاف و روشن شد که در ساخت تاج ترکیبی از طلا و نقره استفاده شده است . " [ ۲]

ارشمیدس (دهانه). ارشمیدس یک دهانه برخوردی در ماه است.
این دهانه ۱۹ دهانه اقماری دارد. [ ۱]

اَرَشْمیدُس (ح ۲۸۷ـ۲۱۲پ م)(Archimedes)
اَرَشْمیدُس
(به یونانی: اَرْخِمیدِس) ریاضی دان یونانی. به کشفیات مهمی در هندسه، هیدروستاتیک، و مکانیکدست یافت و او را بنیانگذار علوم استاتیکو هیدروستاتیک به شمار می آورند. قانون جابه جایی سیال براثر فروبردن جسم در آن و کاهش وزن جسم را وضع کرد (اصل ارشمیدس). ابداع پیچ ارشمیدسرا، که وسیله ای برای بالا بردن آب است، منسوب به او می دانند. روش او در زمینۀ پیدا کردن اثبات ریاضی برای تأیید تجربه و مشاهده در دوران رنسانس متعالیبه روش علم نوین بدل شد.هیدروستاتیک و اصل ارشمیدس. معروف ترین نتیجۀ تحقیقات ارشمیدس در زمینۀ هیدروستاتیک اصل ارشمیدس است. بنابراین اصل، اگر تمام یا قسمتی از جسمی در سیالی در حال تعادل فرو رود، به اندازۀ وزن سیال جابه جا شده از وزن جسم کاسته می شود. حجم سیال جابه جاشده برابر است با حجم قسمتی از جسم که در سیال قرار دارد. می گویند ارشمیدس زمانی این قانون را کشف کرد که وارد خزینۀ حمام عمومی شد و سرریز شدن آب را مشاهده کرد. او چنان از این کشف به شوق آمد که برهنه بیرون دوید و فریاد زد: اورِکا، اورِکا (یافتم! یافتم!). گویا او با استفاده از این کشف ثابت کرد که زرگرِ هیرون دوم، پادشاه سیراکوز، در ساختن تاج زرین او تقلب و نقره را با طلا مخلوط کرده است. او پی برد که اگر طلا با نقره، که چگالی اش از طلا کمتر است، مخلوط شده باشد، تاج نسبت به طلای خالصی با همان وزن، حجم بیشتری دارد و بنابراین آب بیشتری را جابه جا می کند. درنتیجه، مشخص شد که تاج ناخالصی دارد و زرگرِ بخت برگشته اعدام شد.
استاتیک و اهرم. ارشمیدس در زمینۀ استاتیک برهان های ریاضی دقیقی برای قانون اهرم به دست آورد. دانشمندان پیشین هم اهرم را به کار می بردند، ولی ارشمیدس بنابه محاسبه نشان داد که در بالا بردن بار به کمک اهرم، نسبت نیروی لازم به بار برابر است با عکس نسبت فواصل نیرو و بار از محور یا تکیه گاه اهرم. می گویند ارشمیدس ادعا می کرد که اگر جایی به اندازۀ کافی دور برای ایستادن می داشت، می توانست زمین را با اهرم حرکت دهد. گویا این ادعا هیرون را برانگیخت که از او بخواهد لااقل نشان دهد که چگونه می توان یک جسم فوق العاده سنگین را به راحتی حرکت داد. ارشمیدس به این منظور سیستمی از قرقره های مرکب طراحی کرد. بنابه نوشتۀ پلوتارکدر زندگی مارسلوس، سرداری رومی که سیراکیوز را تسخیر و غارت کرد، ارشمیدس با استفاده از این سیستم کشتی ای را به راحتی حرکت داد که عدۀ زیادی با زحمت بسیار آن را از لنگرگاه به خشکی کشانده بودند. این کشتی مملو از مسافر، خدمه، و بار بود، ولی او که در فاصله ای دور از کشتی نشسته بود ظاهراً توانست آن را چنان روی ساحل بکشاند که گویی روی آب می لغزد.
ریاضیات. ارشمیدس رساله های بسیاری در ریاضیات نوشته است که بعضی از آن ها به یونانی و بعضی به صورت های گوناگون در ترجمه های مسلمانان به جا مانده اند. تقریب ارشمیدس برای عدد πاز همۀ برآوردهای قبلی دقیق تر بود. وی این مقدار را بین۷۱/۲۲۳و ۷۰/۲۲۰برآورد کرد. میانگین این دو عدد کمتر از۰.۰۰۰۳ با تقریب های امروزی عدد πاختلاف دارد. او دستگاه شمارشی برای نمایش اعداد خیلی بزرگ ابداع کرد و از آن برای برآورد کردن تعداد دانه های شن موجود در عالم بهره گرفت. هرچند عدد حاصل، ۱۰۶۳، دقت چندانی نداشت، ولی ارشمیدس به این طریق نشان داد که در نظر گرفتن اعداد بزرگ و محاسبه با آن ها عملاً امکان پذیر است. او روش هایی نیز برای حل معادلات درجۀ سومو تقریب ریشه های دومابداع کرد. فرمول های او در زمینۀ تعیین مساحت و حجم سطوح خمیده و اجسام، نطفه های اولیۀ حساب انتگرال بود که ۲هزار سال بعد پدید آمد. ارشمیدس وصیت کرد که بر سنگ قبرش شکل استوانه ای حک شود که کره ای در آن محاط است و فرمول نسبت حجم های آن ها نیز آورده شود. او این کشف را مهم ترین دستاورد خود می دانست.
زندگی ارشمیدس. در سیراکیوز، واقع در سیسیل، زاده شد. دربارۀ جزییات زندگی شخصی او و صحت و سقم داستان هایی که دربارۀ آثارش نقل می شود، اطلاعات موثقی وجود ندارد. یکی از دوستانش با نام هراکلیدسشرحی دربارۀ زندگی او نوشت، که به جا نمانده است. از این رو، مورخانِ علم به ناچار باید به رساله هایی اکتفا کنند که انتساب آن ها به ارشمیدس معلوم است. همچنین، آن ها به شروحی دربارۀ زندگی او مراجعه می کنند که یونانیانِ بعد از او نوشته اند. ارشمیدس مدتی در اسکندریه، که مرکز مهم آموزش ریاضی بود، اقامت گزید و زیر نظر کونون(حدود ۲۵۰پ م)، و ریاضی دانانی که زیر نظر اقلیدستعلیم دیده بوده اند، تحصیل کرد. پس از بازگشت به وطن، زندگی خود را صرف تحقیق جدی در ریاضیات و فیزیک کرد و برای تفنن به طراحی ابزارهای مکانیکی نیز می پرداخت. این طراحی ها شهرت فراوانی برایش به ارمغان آورد. ارشمیدس برای دفاع از سیراکیوز در برابر حملۀ رومیان تجهیزاتی طراحی کرد و سرانجام پس از تسخیر شهر کشته شد.
سایر ابداعات. ازجمله اختراعات ارشمیدس، افلاک نمایی بود که می توانست حرکت خورشید، ماه، کرات، و احتمالاً صور فلکی را در آسمان نشان دهد. گمان می رود پیچ ارشمیدس را در زمان اقامتش در مصر اختراع کرده و احتمالاً ایدۀ آن را نیز از ایشان گرفته باشد.