ارگ تبریز

اَرگِ تبریز
اَرگِ تبریز
(یا: ارگ علی شاه) حد فاصل خیابان های ارگ و شریعتی. باقی ماندۀ مسجد باشکوهی است که در دورۀ ایلخانان مغول و در فاصلۀ سال های ۷۱۶ تا ۷۲۴ق، تاج الدین علی شاه وزیر اولجایتو و سلطان ابوسعید مغول ساخته بود و در بیشتر سفرنامه های سیاحان خارجی و کتاب های تاریخ توصیف شده است. باروی ارگ بیش از ۳۰ متر ارتفاع دارد و ایوان فعلی با۳۱.۵ متر عرض و ۲۶ متر ارتفاع که میان سه دیوار بلند شرقی و غربی و جنوبی قرار دارد، قسمت مسقّف مسجد بوده است. عرض دیوارها۱۰.۴۰ متر و قطر آن ها۶.۰۹۴ متر است و با ۶۹ پله می توان به بام ارگ رسید. در ضلع جنوبی بنا، برج عظیمی به چشم می خورد. از داخل، مرکب از دو دیوار عریض مستحکم است که به وسیلۀ طاق هایی به یکدیگر اتصال دارند. کف صحن و باغ مسجد مرمر و دیوارهایش کاشی کاری بود و درخت های مو و یاسمن داشت و از وسط آن یک جوی آب می گذشت. در وسط صحن مسجد حوض مربعی با یک صفحه بزرگ وجود داشت که فواره های هشت ضلعی داشت و در چهار سوی آن مجسمه شیرهایی نصب شده بود که از دهانشان آب می ریخت. محراب مسجد دو ستون مسی و تاق مزیّن به طلا و نقره داشت و در، در و پنجره های آن شیشه هایی دایره ای شکل مزیّن به طلا و نقره کار گذاشته شده بود. تاق شبستان مسجد مقرنس کاری و بر چندین ستون مرمری شفّاف استوار بود. دو سوی سردر مسجد ستون هایی از سنگ های رنگین بود و یکی از درها با ورقه های برنز و طلا پوشیده شده بود. منارۀ بلند مسجد از بیرون شهر جلب نظر می کرد. در دورۀ صفوی از مصالح آن برای احداث قلعه رشیدیه استفاده شد. در اواخر دورۀ قاجار سربازخانه و انبار مهمات و غلّات قشون و اداره های دولتی دیگر در آن احداث و حصاری دور آن کشیده شد و به ارگ علی شاه شهرت یافت. احتمالاً از همان زمان خطاکاران را از بالای ارگ به زمین پرتاب می کردند. هنگام احداث انبار ستونی از مرمر به قطر۱.۵ و ارتفاع۳.۵ متر در آن یافت شد. در حفریات دهۀ ۱۳۴۰ش نیز چند ستون سنگی دیگر به دست آمده و مشخص شد که مقداری از دیوارها زیر خاک قرار دارد. ارگ علی شاه در دورۀ مشروطیت و جنگ های آذربایجان به دست مشروطه خواهان افتاد و اثر گلوله ها از آن دوره و دوره های بعد که بارها تبریز از فراز آن گلوله باران شد، بر دیوارهای آن مشهود است. در اوایل دورۀ رضاشاه صحن مسجد به باغ ملی و گردشگاه عمومی و قسمت دیگری از آن به سالن تئاتر تبدیل شد و در دورۀ بعد تأسیسات آن در اختیار سازمان شیر و خورشید سرخ بود. امروز ارگ مصلّای امام و یک مجموعۀ فرهنگی است.