[ویکی نور] إستقصاء النظر فی القضاء و القدر، رساله ای است کوتاه از علامه حلّی؛ جمال الدین ابی منصور الحسن بن یوسف ابن علی بن المطهر متوفای 726ق، در موضوع قضا و قدر از مسائل بسیار مهم کلامی است.
علامّه حلّی این اثر را در پاسخ به درخواست سلطان الجایتو محمد خدابنده که از ایشان خواسته بود ادله و براهین دال بر مختار بودن انسان را بیان کند، به رشته تحریر درآورد. از این رو مؤلف در این رساله، به بیان دیدگاه های اشاعره،معتزله و امامیه دربارۀ این مسأله پرداخته و پس از آن به توالی فاسده ای که از پذیرش دیدگاه اشاعره در مورد مسأله مذکور لازم می آید، اشاره کرده و به أهمّ احتجاجات و براهین این گروه جواب های حلّی و نقضی می دهد. علامّه حلّی در این رساله مختار بودن انسان را امری ضروری و بدیهی دانسته و ادله عقلی فراوانی بر این مدعا اقامه کرده و به آیات متعدد قرآن کریم در اثبات مدعای عدلیه(امامیه و معتزله) استناد می جوید. به گفتۀ نویسنده عدلیه افعال انسان را به دو بخش تقسیم می کنند.
بخشی از افعال بسته به قصد و انگیزه انسان است؛ مانند حرکات اختیاری که از وی صادر می شود.
بخش دیگر افعال منوط به قصد و ارادۀ انسان نیست و انسان در وقوع آنها هیچ گونه نقشی ندارد؛ مانند رشد و نموّ بدن انسان، تپش نبض و...؛ اما اشاعره بر اثبات دیدگاه جبرگرایانۀ خویش چهار دلیل اقامه کرده اند که علامۀ حلّی به پاسخ از آنها می پردازد.
در انتهای کتاب رساله ای کوتاه است که با نام الفرق بین کلام النبی و قول الوصی به رسالۀ فوق ضمیمه گشته است. این رساله حاوی پاسخ به سه پرسش عقیدتی است که شخصی از خواجه رشیدالدین فضل اللّه بن عماد الدولة الهمدانی، از تلامذه خواجه نصیرالدین طوسی پرسیده و علامۀ حلّی که در آن جلسه حضور داشته، به تحریر آن پرداخته است. پرسش های سه گانه عبارتند از: مسألۀ اول چگونه می توان بیان فرمایش پیامبر اکرم(ص) که به خداوند عرضه داشت: «ربّ زدنی علما» و میان فرمایش علی(ع) که فرمود: «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا» جمع کرد و حال آن که فرمایش حضرت امیر نشانگر آن است که مقام و مرتبۀ ایشان در دستیابی به کمال، به نهایت رسیده و حال آن که دعای پیامبر اکرم(ص) چنین می نماید که ایشان فاقد کمال مطلوب هستند، از این رو آن را از خدا طلب می نمایند و لازمۀ این امر علوّ مقام و مرتبۀ علی(ع) از پیامبر اکرم(ص) می باشد. خواجه رشید با تمهید مقدمات دهگانه ای به پاسخ از این پرسش می پردازد.
علامّه حلّی این اثر را در پاسخ به درخواست سلطان الجایتو محمد خدابنده که از ایشان خواسته بود ادله و براهین دال بر مختار بودن انسان را بیان کند، به رشته تحریر درآورد. از این رو مؤلف در این رساله، به بیان دیدگاه های اشاعره،معتزله و امامیه دربارۀ این مسأله پرداخته و پس از آن به توالی فاسده ای که از پذیرش دیدگاه اشاعره در مورد مسأله مذکور لازم می آید، اشاره کرده و به أهمّ احتجاجات و براهین این گروه جواب های حلّی و نقضی می دهد. علامّه حلّی در این رساله مختار بودن انسان را امری ضروری و بدیهی دانسته و ادله عقلی فراوانی بر این مدعا اقامه کرده و به آیات متعدد قرآن کریم در اثبات مدعای عدلیه(امامیه و معتزله) استناد می جوید. به گفتۀ نویسنده عدلیه افعال انسان را به دو بخش تقسیم می کنند.
بخشی از افعال بسته به قصد و انگیزه انسان است؛ مانند حرکات اختیاری که از وی صادر می شود.
بخش دیگر افعال منوط به قصد و ارادۀ انسان نیست و انسان در وقوع آنها هیچ گونه نقشی ندارد؛ مانند رشد و نموّ بدن انسان، تپش نبض و...؛ اما اشاعره بر اثبات دیدگاه جبرگرایانۀ خویش چهار دلیل اقامه کرده اند که علامۀ حلّی به پاسخ از آنها می پردازد.
در انتهای کتاب رساله ای کوتاه است که با نام الفرق بین کلام النبی و قول الوصی به رسالۀ فوق ضمیمه گشته است. این رساله حاوی پاسخ به سه پرسش عقیدتی است که شخصی از خواجه رشیدالدین فضل اللّه بن عماد الدولة الهمدانی، از تلامذه خواجه نصیرالدین طوسی پرسیده و علامۀ حلّی که در آن جلسه حضور داشته، به تحریر آن پرداخته است. پرسش های سه گانه عبارتند از: مسألۀ اول چگونه می توان بیان فرمایش پیامبر اکرم(ص) که به خداوند عرضه داشت: «ربّ زدنی علما» و میان فرمایش علی(ع) که فرمود: «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا» جمع کرد و حال آن که فرمایش حضرت امیر نشانگر آن است که مقام و مرتبۀ ایشان در دستیابی به کمال، به نهایت رسیده و حال آن که دعای پیامبر اکرم(ص) چنین می نماید که ایشان فاقد کمال مطلوب هستند، از این رو آن را از خدا طلب می نمایند و لازمۀ این امر علوّ مقام و مرتبۀ علی(ع) از پیامبر اکرم(ص) می باشد. خواجه رشید با تمهید مقدمات دهگانه ای به پاسخ از این پرسش می پردازد.
wikinoor: استقصاء_النظر_فی_القضاء_و_القدر
[ویکی شیعه] استقصاء النظر فی القضاء و القدر (کتاب). إسْتِقْصاءُ النّظَر فِی القَضاءِ و القَدَر کتابی کلامی و به زبان عربی در باب قضا و قدر از مسائل مهم علم کلام، تألیف علامه حلی عالم مشهور شیعه در قرن هشتم هجری. نویسنده در این اثر به تبیین دیدگاه های امامیه، معتزله و اشاعره پرداخته است.
ابومنصور جمال الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ قمری) معروف به علامه حلّی، از علمای شیعه قرن هشتم قمری است. مناظرات و آثار او موجب گرایش اولجایتو (سلطان محمد خدا بنده) به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید. علامه حلی دارای تألیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، دعا و... است. او نخستین کسی بود که به علت فضل و دانش بسیارش با لقب آیت الله خوانده شد.
آقا بزرگ تهرانی در الذریعه از کتاب با عنوان "استقصاء البحث و النظر فی مسائل القضاء و القدر" نام می برد که خود علامه در خلاصة الاقوال این گونه تعبیر کرده است. وی همچنین می نویسد که به کتاب، "استقصاء النظر" نیز گفته می شود. از این اثر با نام های "استقصاء النظر فی القضاء و القدر" و "استقصاء النظر فی البحث عن القضاء و القدر" نیز در بعضی از نسخ خطی یاد شده است.
ابومنصور جمال الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ قمری) معروف به علامه حلّی، از علمای شیعه قرن هشتم قمری است. مناظرات و آثار او موجب گرایش اولجایتو (سلطان محمد خدا بنده) به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید. علامه حلی دارای تألیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، دعا و... است. او نخستین کسی بود که به علت فضل و دانش بسیارش با لقب آیت الله خوانده شد.
آقا بزرگ تهرانی در الذریعه از کتاب با عنوان "استقصاء البحث و النظر فی مسائل القضاء و القدر" نام می برد که خود علامه در خلاصة الاقوال این گونه تعبیر کرده است. وی همچنین می نویسد که به کتاب، "استقصاء النظر" نیز گفته می شود. از این اثر با نام های "استقصاء النظر فی القضاء و القدر" و "استقصاء النظر فی البحث عن القضاء و القدر" نیز در بعضی از نسخ خطی یاد شده است.
wikishia: استقصاء_النظر_فی_القضاء_و_القدر_(کتاب)