اسدالله علم

۱ تبار خاندان اسدالله عَلم
۲ جوانی تا پیش از نخست وزیری
۳ دوران نخست وزیری
۴ دوران وزارت دربار
۵ پایان زندگی
۶ ارتباط با انگلستان
۷ بن مایه ها
۸ پیوند به بیرون
تبار خاندان اسدالله عَلم [ویرایش]
اسدالله عَلم متعلق به خاندان عَلم خزیمه از کهن ترین خاندان های خراسان و پسر محمدابراهیم علم «محمد ابراهیم خان علم امیر قاینات» «شوکت الملک دوم» بود. اولین باری که نام خاندان علم خزیمه در تاریخ آمده است زمان منصور دومین خلیفه عباسی ( ۱۵۳ – ۱۵۴ خورشیدی ) است. وی یکی از سردارانش موسوم به خازم ابن خُزِیمه را مأمور سرکوبی شورش خراسان کرد. خازم و طایفه اش پس از آنکه مأموریت خود را با موفقیت به انجام رساندند در قهستان واقع در بخش جنوبی خراسان اقامت گزیدند و خود و اعقابش بر مناطق نیمه بیابانی قاینات، حکومت کردند. تاریخ این دودمان از پایان دوره صفویه کاملا روشن است. امیر اسماعیل خان خزیمه حاکم قائن و فرا یکی از سرداران نادر شاه بود. در اواخر قرن هجدهم سه تن از روسای این طایفه پی در پی نام امیر علم خان را بر خود نهادند و بدین سان به پیدایش شاخه ای از این طایفه کمک کردند که نام علم را بر خود نهاد در حالی که شاخه اصلی نام خزیمه را حفظ کرد. [۱][۲]
جوانی تا پیش از نخست وزیری [ویرایش]
پدر اسدالله علم، شوکت الملک، مردی تجددخواه و نوگرا بود و شیفته ادب و هنر. با بسیاری از شاعران نوآور زمان خود مانند ایرج میرزا و عشقی و هم چنین نقاشان معاصر مانند کمال الملک دوستی داشت. کلنل علینیقی وزیری در دوسالی که مامور ارتش در بیرجند بود دوستی صمیمی با خانواده شوکت الملک پیدا کرد به گونه ای که فرزندان شوکت الملک وی را عمو خطاب می کردند. امیر اسدالله در محیط متجددی که پدرش در بیرجند ایجاد کرده بود پرورش یافت. این محیط به گونه ای بود که پیش از کشف حجاب دخترانش بی حجاب در لباس سواری، در گردشهای خانوادگی شرکت می کردند. امیر اسدالله فارغ التحصیل دانشکده کشاورزی کرج بود. در سال ۱۳۱۸ به اشاره رضاشاه با ملک تاج، دختر قوام الملک شیرازی، پیوند زناشویی بست. پیش از آن پسر قوام الملک با شاهدخت اشرف پهلوی ازدواج کرده بود. به این ترتیب عَلم به دربار راه یافت و با محمدرضا پهلوی، ولیعهد، آشنا شد.
پس از شهریور ۱۳۲۰ و خروج رضا شاه از کشور، شاهدخت اشرف پهلوی از این فرصت استفاده کرد و از شوهرش طلاق گرفت. به این ترتیب ارتباط علم با دربار قطع شد. سالهای پایانی تحصیلات علم هم زمان با اشغال شهر از سوی ارتش سرخ بود. وی همسرش را به تهران فرستاد و خود در کرج ماند. در ۱۳۲۱، عَلم فارغ التحصیل شد و برای رسیدگی به املاک خانوادگی و کمک به پدرش همراه همسرش راهی بیرجند شد. در همین سالها فرزندان آنها رودابه، ۱۳۲۳ و ناز، ۱۳۲۶، به دنیا آمدند. احمد قوام ( قوام السلطنه ) در سال ۱۳۲۵ به نخست وزیری رسید وی که خانواده علم را به خوبی می شناخت و می دانست چه نفوذی در ولایات جنوب شرقی دارند، امیر اسدالله را که هنوز ۲۷ سال بیشتر نداشت به فرمانداری سیستان و بلوچستان منصوب کرد. عَلم مردمان آن منطقه را به خوبی می شناخت و از پدرش شیوه رفتار با ایشان را آموخته بود. اقامت او در سیستان هم برای او آموزنده بود و هم سرنوشت ساز. کفایت او در اداره امور توجه شاه و دولت را جلب کرد. به ویژه گزارشهایی که او از اوضاع منطقه سیستان و بلوچستان و بعضی مسائل کلی تر، مستقیم برای شاه می فرستاد. با این گزارشها عَلم وفاداری بدون شرط خود را به شاه می رساند. شاهی که در آن زمان در میان سیاستمداران کهنه کار قدرت چندانی نداشت. عَلم در ۲۴ دی ۱۳۲۸ در کابینه محمد ساعد به وزارت کشور رسید. تا سال ۱۳۲۹به رغم تغییر نخست وزیران و کابینه دولت، عَلم همچنان در وزارت های مختلف در دولت ماند و این نشانی بود از اینکه برگزیده شاه است.
در سال ۱۳۲۹ رزم آرا ترور شد و پس از آن دکتر مصدق به نخست وزیری رسید. در این هنگام حزب توده نیز مجدد سازماندهی شد. شاه از اوضاع و حملات مطبوعات و دسته های سیاسی آزرده بود و بسیار کسانی که در روزهای خوش ادعای سرسپردگی می کردند رهایش کرده بودند. عَلم در این شرایط وفاداری خود را به شاه نشان داد و در تیر ماه ۱۳۳۱ سرپرست املاک و مستغلات پهلوی شد. عَلم به فرمان شاه، زمینهای سلطنتی گرگان را میان کشاورزان تقسیم کرد، در آینده شاه همواره از آن به عنوان پیشاهنگ اصلاحات ارضی یاد کرد. عَلم تنها سرپرست املاک پهلوی نبود بلکه در فعالیتهای سیاسی و ملاقاتهای پشت پردهٔ مورد نظر شاه هم فعال بود. این گونه فعالیتها چیزی نبود که به گوش مصدق نرسد بنابر این عَلم را به بیرجند تبعید کرد. جهانگیر تفضلی در یادداشتهای خود در این باره می نویسد«. . . . . دکتر مصدق گفت شایعه ای که می گویند دولت می خواهد عَلم را به بندر عباس تبعید کند، دروغ است. به عَلم بگویید که پدرش حق عظیمی به گردن من داشت. وقتی رضا شاه مرا به بیرجند تبعید کرد، امیر شوکت الملک از من پذیرایی بسیار گرم و محترمانه ای کرد، تا جایی که رضا شاه از او رنجید و رنجش رضا شاه هم در آن دوران دیکتاتوری برای شوکت الملک خطرناک بود. رضا شاه به شهربانی بیرجند دستور داد که مرا به زندان ببرند و امیر شوکت الملک برای زندان من لوله کشی کرد و اگر محبت او نبود من در آن زندان تلف شده بودم. به او بگویید دست از سیاست بازیهای خود با خارجی ها بردارد و لزومی هم ندارد به اروپا برود. از قول من به او بگویید برو سر املاکت و عوض سیاست بازی برو شکار. . . »
وزیران کابینهٔ حسین علاء
ر. وزیر وزارت خانه ر. وزیر وزارت خانه
۱ زیر نظر نخست وزیر، عباسقلی گلشائیان دادگستری ۸ جهانشاه صالح بهداری
۲ عبدالله انتظام، علیقلی اردلان خارجه ۹ مهندس امیرقا . . .