اسماعیل بن جعفر

اسماعیل بن جعفر (اوایل قرن ۲ـ مدینه ۱۳۸ق)
فرزند ارشد امام جعفر صادق (ع). اسماعیلیه او را جانشین امام صادق (ع) می دانند و اعتقاد به امامت وی آغاز جدایی شاخۀ اسماعیلیه از شیعیان دوازده امامی است. با آن که فرقۀ اسماعیلیه منسوب به اسماعیل بن جعفراست، به نظر می رسد خود او نقش اندکی در شکل گیری جنبش اسماعیلیه داشته باشد. در مورد زندگی و فعالیت های اسماعیل و نیز شخصیت و اعتقادات او اطلاع چندانی در دست نیست و آنچه دربارۀ وی در منابع مختلف وجود دارد به شدت مورد اختلاف است. تولد او در نخستین سال های قرن ۲ق بوده و تاریخ وفات او نیز دقیقاً مشخص نیست. برطبق برخی منابع اسماعیلی وفات اسماعیل پس از فوت امام صادق (ع) بوده است، اما اکثر منابع مرگ وی را در زمان حیات پدر و در نزدیکی مدینه ذکر کرده اند. پیکر او در قبرستان بقیع در مدینه مدفون است. طبق روایات امام جعفر صادق (ع) در مراسم تشییع پیکر او شرکت داشت و جمعی از یاران خود و به قولی حاکم مدینه را دربارۀ مرگ اسماعیل شاهد گرفت. مادر اسماعیل، فاطمه نوۀ امام حسن (ع) بود و امام در زمان حیات او همسر دیگری اختیار نکرد و لذا حدود ۲۵ سال قبل از تولد امام موسی کاظم (ع) آن حضرت جز اسماعیل و برادرش عبدالله فرزند دیگری نداشت. گزارش هایی دربارۀ روابط بین اسماعیل و ابوالخطّاب کوفی که از رهبران شیعیان غالی و مورد لعن امام بود، وجود دارد و به همین دلیل برخی به نقش مؤثر ابوالخطاب در پیدایش فرقۀ اسماعیلیه تأکید کرده اند. به رغم ادعای اسماعیلیه، دلیلی بر انتخاب اسماعیل به عنوان جانشین امام وجود ندارد و علمای امامیه همواره منکر وجود نصّ بر امامت اسماعیل بوده اند حتی دلیلی وجود ندارد که براساس آن بتوان ادعا کرد اسماعیل خود مدعی امامت بوده است جز این که عده ای به دلیل فرزند ارشد بودن وی گمان می بردند که جانشینی امام به او خواهد رسید اما پس از مرگ وی اکثر آن ها از اعتقاد خود دست کشیدند جز معدودی که نه از یاران خاص امام بودند و نه از راویان حدیث. نام مستعار اسماعیل «مبارک» بوده است و به همین دلیل پیروان او که همان اسماعیلیان نخستین بودند، مبارکیه خوانده می شدند. از اسماعیل هیچ حدیثی نقل نشده است.