اسماعیلیه نخستین

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] اِسْماعیلیّه ، یکی از فرق شیعه که در اواسط قرن ۲ق /۸م پدیدار گشت و سپس به شاخه ها و گروه هایی چند منقسم شد.
اسماعیلیان ، هم چون شیعیان امامی ، امامت را به نص می دانستند، اما در باره سلسله امامان پس از امام صادق (ع )، با دیگر پیروان آن امام دچار اختلاف گشتند.این فرقه نام خود را از اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع ) گرفته است .در حال حاضر، اسماعیلیان که عمدتاً به شاخه نزاری این فرقه تعلق دارند، در بیش از ۲۵ کشور در قاره های آسیا و افریقا و اروپا و امریکا پراکنده اند.چگونگی ظهور اسماعیلیه و تاریخ شکل گیری آن تا هنگام تأسیس خلافت فاطمی در ۲۹۷ق /۹۱۰م ، هنوز کاملاً بر محققان روشن نیست .با توجه به این که منابع معتبرِ بر جا مانده از آن دوره نخستین - که حدود یک قرن و نیم به طول انجامید - به ویژه آثار اصیل اسماعیلی ، بسیار اندک است ، به نظر نمی رسد که محققان هرگز بتوانند تمامی ابهامات مربوط به تاریخ و اصول عقاید اسماعیلیان نخستین را مرتفع کنند.با این وصف ، در نتیجه مطالعات جدید که از حدود سال ۱۳۴۹ق /۱۹۳۰م بر پایه متون اسماعیلی ِ بر جا مانده از دوره فاطمیان و دوره های بعدی شروع شده ، اکنون شناخت بهتری از ماهیت حرکت و تعالیم اسماعیلیان نخستین حاصل شده است .
نخستین تشکل های فرقه ای
با رحلت امام جعفر صادق (ع ) در ۱۴۸ق /۷۶۵م ، پیروان آن حضرت از میان شیعیان امامی به گروه هایی منقسم شدند که دو گروه از آن ها را می توان به عنوان نخستین گروه های اسماعیلی شناخت .طبق برخی روایات ، امام صادق (ع ) ابتدا فرزند ارشد خود اسماعیل را به جانشینی برگزیده ، و نص امامت را بر او قرار داده بود، ولی طبق روایت اکثر منابع ، اسماعیل چند سال قبل از پدر، وفات یافته بوده است .دو گروه اسماعیلی یاد شده که در حقیقت پس از وفات اسماعیل و در زمان حیات امام صادق (ع ) به صورت دسته های شبه اسماعیلی پدیدار شده بودند، پس از درگذشت آن امام از دیگر شیعیان امامی جدا شدند و حیات مستقل خود را در کوفه آغاز کردند.
← خالصه یا واقفه
نوبختی و سعد بن عبدالله اشعری اسماعیلیه خالصه را با خطابیه ، پیروان ابوالخطاب غالی شیعی ، یکی می دانند؛ این دو که به طور کلی بر تأثیر خطابیه بر شکل گیری اسماعیلیه تأکید دارند، یادآور می شوند که پس از مرگ ابوالخطاب ، شماری از خطابیان به پیروان محمد بن اسماعیل ملحق گشتند و سرانجام ، مدعی شدند که روح ابوالخطاب در محمد بن اسماعیل حلول کرده است . در ام ّ الکتاب نیز که اصل متن عربی آن احتمالاً در نیمه دوم قرن ۲ق /۸م در میان گروه مخمّسه از غلات شیعه در جنوب عراق تدوین یافته ، و در قرون بعدی به کتاب خانه های خصوصی اسماعیلیان نزاری در پامیر و بدخشان راه پیدا کرده ، از خطابیه به عنوان بنیان گذاران مذهب اسماعیلی نام برده شده است .شماری از منابع متأخر نیز از رابطه نزدیک خطابیان و اسماعیلیان نخستین سخن گفته اند.ماهیت دقیق روابطی که احتمالاً بین اسماعیلیه خالصه و مبارکیه از یک سو، و این گروه های نخستین اسماعیلی و خطابیه از سوی دیگر وجود داشته ، نامعلوم است ، ولی مسلّم است که نخستین گروه های اسماعیلی در محیط شیعیان امامی در جنوب عراق ، خاصه کوفه - که در آن خطابیه و غلات شیعی دیگر نیز فعالیت داشتند - ظاهر شدند و دهه های نخستین حیات مستقل خود را نیز در همان جا گذراندند.
اسماعیل
...

پیشنهاد کاربران

بپرس