[ویکی نور] کتاب دارای دو مقدمه است و متن اصلی در ضمن شش بخش به شرح زیر مطرح شده است:
بخش اول، در ذیل شانزده مبحث ارائه شده است؛
بخش دوم، دارای یک مقدمه و دو فصل مفصل مجزا می باشد؛
بخش سوم، مشتمل بر سه فصل است؛
بخش چهارم، پنجم و ششم همچنین هریک از سه فصل مجزا تشکیل شده است و در ذیل هرکدام از فصول، مباحث مرتبط با آن به همراه مصادر آن ارائه شده است.
در بخش اول کتاب، در بحث اول آن، مؤلف به بحث جایگاه مهم تفسیر قرآن کریم و عنایت ویژه بزرگان دین به آن پرداخته است و آیاتی از قرآن کریم و روایات متعددی از پیامبر اکرم(ص) در تأیید شرافت بالای پرداختن به قرآن و تفسیر آن ارائه می کند؛ مانند روایتی از رسول اللّه(ص) در کتاب الترغیب و الترهیب، که فرمودند: «إنّ للّه أهلین من الناس؛ قالوا: یا رسول اللّه من هم ؟ قال: هم أهل القرآن، أهل اللّه و خاصّته»؛ «خداوند، دو اهل از میان مردم دارد؛ گفتند آنان چه کسانی هستند ای رسول خدا؟ حضرت فرمود: آنان اهل قرآنند، اهل خداوند و خاصان وی».
در بحث دوم، به تعریف اصول تفسیر می پردازد. اصول تفسیری را آن ملاک ها و قواعد ثابت برای مفسر بیان می کند که موجب محافظت مفسر از خطا و اشتباه می شود؛ زیرا این علم میزانی است که به وسیله آن تفسیر صحیح از تفسیر فاسد تمییز داده می شود؛ همان طور که به وسیله علم نحو کلام صحیح از غیر صحیح تمییز داده می شود.
در بحث سوم از این بخش به این موضوع پرداخته که علم اصول تفسیر از چه زمانی و توسط چه کسی نشأت گرفته است؟ ابتدای شروع این اصول را در زمان پیامبر اکرم(ص) و نزول آیات بیان می کند و اینکه صحابه وقتی با آیات صعب و مشکل روبه رو می شدند برای روشن شدن مفهوم حقیقی آیات قرآن کریم به رسول گرامی اسلام(ص) مراجعه می کردند و مشکلات خود را با توضیحات ایشان برطرف می نمودند. از اینجا بود که رفته رفته علم اصول تفسیر قرآن کریم شکل گرفت و پروش یافت.
در مباحث بعدی از بخش اول، به ترتیب عناوین زیر را مورد طرح و تفصیل قرار می دهد: قرآن کریم و وحی، علوم قرآن و علم تفسیر، استمداد علم تفسیر، انواع تفسیر و اقسام آن، تأویل قرآن کریم، فرق بین تأویل و تفسیر قرآن کریم، تأویل از نظر سلفیون و متکلمین شیعی، تکامل علم تأویل قرآن کریم نزد اصولیون، شروط تأویل قرآن کریم نزد اصولیون، انواع تأویل قرآن کریم نزد اصولیون، هدف و انگیزه مفسر از تفسیر قرآن کریم، شناخت قصه های قرآنی و فواید آن ها، تفسیر و قصه های قرآنی.
بخش دوم این کتاب پیرامون قواعد تفسیری قرآن کریم در روش های عقلی و نقلی است. در این بخش در ابتدا مقدمه ای از مباحث مرتبط مطرح می کند؛ مباحثی چون: بهترین راه تفسیر قرآن کریم؛ روش هایی که واجب است مفسر مطابق آن ها سلوک کند؛ اسباب اختلاف در تفسیر قرآن کریم؛ ملاحظات نقل اقوال مفسرین؛ ضرورت تبحر مفسر در تمامی علوم مرتبط با علم تفسیر قرآن کریم.
در بخش اول کتاب، در بحث اول آن، مؤلف به بحث جایگاه مهم تفسیر قرآن کریم و عنایت ویژه بزرگان دین به آن پرداخته است و آیاتی از قرآن کریم و روایات متعددی از پیامبر اکرم(ص) در تأیید شرافت بالای پرداختن به قرآن و تفسیر آن ارائه می کند؛ مانند روایتی از رسول اللّه(ص) در کتاب الترغیب و الترهیب، که فرمودند: «إنّ للّه أهلین من الناس؛ قالوا: یا رسول اللّه من هم ؟ قال: هم أهل القرآن، أهل اللّه و خاصّته»؛ «خداوند، دو اهل از میان مردم دارد؛ گفتند آنان چه کسانی هستند ای رسول خدا؟ حضرت فرمود: آنان اهل قرآنند، اهل خداوند و خاصان وی».
در بحث دوم، به تعریف اصول تفسیر می پردازد. اصول تفسیری را آن ملاک ها و قواعد ثابت برای مفسر بیان می کند که موجب محافظت مفسر از خطا و اشتباه می شود؛ زیرا این علم میزانی است که به وسیله آن تفسیر صحیح از تفسیر فاسد تمییز داده می شود؛ همان طور که به وسیله علم نحو کلام صحیح از غیر صحیح تمییز داده می شود.
در بحث سوم از این بخش به این موضوع پرداخته که علم اصول تفسیر از چه زمانی و توسط چه کسی نشأت گرفته است؟ ابتدای شروع این اصول را در زمان پیامبر اکرم(ص) و نزول آیات بیان می کند و اینکه صحابه وقتی با آیات صعب و مشکل روبه رو می شدند برای روشن شدن مفهوم حقیقی آیات قرآن کریم به رسول گرامی اسلام(ص) مراجعه می کردند و مشکلات خود را با توضیحات ایشان برطرف می نمودند. از اینجا بود که رفته رفته علم اصول تفسیر قرآن کریم شکل گرفت و پروش یافت.
در مباحث بعدی از بخش اول، به ترتیب عناوین زیر را مورد طرح و تفصیل قرار می دهد: قرآن کریم و وحی، علوم قرآن و علم تفسیر، استمداد علم تفسیر، انواع تفسیر و اقسام آن، تأویل قرآن کریم، فرق بین تأویل و تفسیر قرآن کریم، تأویل از نظر سلفیون و متکلمین شیعی، تکامل علم تأویل قرآن کریم نزد اصولیون، شروط تأویل قرآن کریم نزد اصولیون، انواع تأویل قرآن کریم نزد اصولیون، هدف و انگیزه مفسر از تفسیر قرآن کریم، شناخت قصه های قرآنی و فواید آن ها، تفسیر و قصه های قرآنی.
بخش دوم این کتاب پیرامون قواعد تفسیری قرآن کریم در روش های عقلی و نقلی است. در این بخش در ابتدا مقدمه ای از مباحث مرتبط مطرح می کند؛ مباحثی چون: بهترین راه تفسیر قرآن کریم؛ روش هایی که واجب است مفسر مطابق آن ها سلوک کند؛ اسباب اختلاف در تفسیر قرآن کریم؛ ملاحظات نقل اقوال مفسرین؛ ضرورت تبحر مفسر در تمامی علوم مرتبط با علم تفسیر قرآن کریم.
wikinoor: أصول_التفسیر_و_قواعده