اعجاز معارفی در کلام علما

[ویکی فقه] به نظر می رسد اعجاز معارفی آن گونه که شایسته است و در قرآن و سنت بر آن تاکید شده، در آرا و سخنان دانشمندان اسلامی منعکس نشده است؛ پنداری جنبه های زبانی زیبا و شگفت قرآن، عالمان و نویسندگان را چندان شیفته خود ساخته است که از پرداختن به جنبه های اعجاز محتوایی قرآن غفلت کرده و مقولاتی مانند فصاحت و بلاغت را وجه اعجاز آن دانسته اند.
جستو جو در سخنان دانشمندان مسلمان، اشاره ها و گاه مباحثی سودمند در باب اعجاز هدایتی قرآن یافت می شود. گفتنی است که بسیاری از عالمان شیعه و اهل سنت بر علوم و معارف قرآن به عنوان یکی از وجوه تحدّی و اعجاز، در کنار سایر وجوه، تاکید کرده اند و برخی به تحدّی قرآن از حیث علوم و معارف بسنده کرده و به جنبه های ادبی و زبانی اعجاز آن نپرداخته اند. از سوی دیگر باید توجه داشت که برداشت همه مدافعان اعجاز معارفی از اعجاز و چیستی علوم معجزه گر قرآن یکسان نیست.
قول ماوردی و غزالی و راوندی
ماوردی (م. ۴۵۰ق.) و سیوطی (م. ۹۱۱ ق.) یکی از وجوه اعجاز قرآن را جامعیت علمی آن دانسته اند که هیچ یک از دانشمندان امتها به علوم آن احاطه ندارند و هیچ کتابی آنها را در بر نمی گیرد. ابوحامد غزالی (م. ۵۰۵ ق.) با استناد به سخنی از امیر مؤمنان علیه السّلام، قرآن را اشاره کننده به کلیات همه دانشها (مجامع العلوم) دانسته است. راوندی (م. ۵۷۳ ق.) وجه سوم اعجاز قرآن را درستی معانی و هماهنگی آنها با نظر و استدلال و سازگار بودن با عقل می داند.
فرمایش مرحوم ابن میثم و قرطبی
ابن میثم بحرانی (م. ۶۷۹ ق.) مجموع فصاحت بالا، اسلوب و اشتمال بر علوم شریفه را وجه اعجاز قرآن دانسته و علوم قرآن را شامل علم توحید، اخلاق، سیاسات، چگونگی سلوک الی الله و احوال امتهای گذشته دانسته است. ابن میثم تاکید می کند که دانشها و مقاصد قرآن بسی بیشتر از فصاحت و اسلوب آن، از دسترس توانایی انسانها به دور است. قرطبی (م. ۶۷۱ ق.) در ضمن ۱۰ وجهی که برای اعجاز قرآن آورده، به دو وجه زیر نیز تصریح دارد: نخست، اشتمال آن بر دانشی که مایه قوام تمامی انسانها در مسائل احکام و حلال و حرام است. دوم، دارا بودن حکمتهای بالغه که عادتاً با این کثرت و شرافت از هیچ بشری صادر نمی شود.
فرمایش مرحوم ابن جزری و ملا صدرا
...