اقتصاد دوره فتحعلی شاه

[ویکی فقه] اوضاع اقتصادی ایران، در سال های حکومت فتحعلی شاه بدترین اوضاع را داشته و سودی که همیشه ایران در اقتصاد جهانی برده است، این است که سرزمین ایران راه بازرگانی شرق به غرب بوده و در ضمن کالاهای خود را به کشورهای مشرق و مغرب جهان می فروخته است.
با استقرار دولت نو بنیاد قاجار ایران از لحاظ طرز حکومت و از لحاظ مجموعه اوضاع و احوالی که منجر به سقوط صفویه و ادامه اغتشاشات ناشی از انقلابات بعد از آن گشته بود، دوباره همان راه را ادامه داد. استبداد پادشاه و حکام وی همچنان خشونت آمیز، تجارت و کشاورزی همچنان در حال تنزل و نظارت امنای مذهب بر افکار و آرا همچنان بی منازع بود و در نتیجه سال ها منازعات داخلی و خارجی، مخصوصاً در اثر بروز قحطی و یبماری واگیردار جمعیت به نحو بارزی به شدت کاهش پیدا کرده بود. اوضاع اقتصادی ایران، در سال های حکومت فتحعلی شاه بدترین اوضاع را داشته و سودی که همیشه ایران در اقتصاد جهانی برده است، این است که سرزمین ایران راه بازرگانی شرق به غرب بوده و در ضمن کالاهای خود را به کشورهای مشرق و مغرب جهان می فروخته است. در این مدت طولانی، امنیتی که بازرگانی بدان نیازمند است در ایران نبود. در زمان فتحعلی شاه اوضاع وخیم تر شد؛ زیرا که بازارهای همسایگی ایران در خاک عثمانی و قفقاز و بین النهرین و آسیای مرکزی و افغانستان و هندوستان به جهات و عللی که پیش از این اشاره رفت، بسته شده بود و تجارت ایران منحصر شده بود به داد و ستد بسیاری با تازیان سواحل خلیج فارس که گاهی با ایران معامله می کردند.
کاهش ارزش پول
بر اساس نوشته "سرجان ملکم" در سال ۱۸۱۰م.(پایان ثلث اول سلطنت فتحعلی شاه) درآمد کل کشور سه میلیون تومان بود. حتی تا چهار میلیون تومان هم ذکر کرده اند."چالز عیسوی" در تحلیل علت کاهش ارزش پول ایران در آن مقطع و کاهش ارزش برابری آن در مقابل پول های خارجی می نویسد. مهمترین مساله در این مورد تقلب در پول و سقوط شدید، سکه و نقره در ایران بود و در این دوران، وزن طلا در سکه ها شدیداً رو به کاهش گذاشت. این کاهش ها نوعی بی اعتمادی در تجارت و دیگر افراد جامعه به وجود آورد و نارضایتی زیادی در جامعه به وجود آورد. ایام حکومت فتحعلی شاه را از نظر اقتصادی تورم زا توصیف می کنند. سلطنت فتحعلی شاه گذشته از معایب فراوان دیگر که داشت، کشور را از نظر اقتصادی نیز به یک سیر قهقرایی برد. هزینه دربار پر ازدحام وی و مال دوستی اش یک تورم جانکاه در پی داشت؛ چنان که در آغازین روزهای حکومت او نرخ تورم به رقمی هولناک رسید. مثلاً سیصد کیلو گرم گندم که در عهد "کریم خان" به دو هزار دینار (دو ریال) معامله می شد.در آغاز سلطنت فتحعلی شاه به سه تومان (سی ریال) رسید.
تولید و صادرات
با وجود ضعف و انحطاطی که با سقوط صفویه در ایران رخ داده بود، ایرانیان در تولید و صادرات برخی محصولات کشاورزی همچون ابریشم، پنبه و تنباکو نقش داشتند که در سده هیجدهم به دلیل تورم شدید کاهش و در نیمه سده نوزدهم افزایش شدیدی یافت. علت این توسعه فعالیت شرکت های مختلف یونانی و سایر شرکت ها نظیر «شرکت برادران رالی» بود. در نیمه نخست قرن نوزدهم تنباکو یکی از مهمترین اقلام صادراتی ایران به شمار می آمد که به هند، عثمانی و مصر صادر می شده است؛ در این زمان تنباکو در بیشتر قسمت های ایران کشت می شد. در میانه سال های ۱۸۰۰م.و ۱۹۱۴م. حجم تجارت خارجی ایران با این که موانع چندی بر سر راه آن قرار گرفت، به سرعت رشد کرد. صادرات به خاطر کاهش تولید محصولاتی چون ابریشم در سال ۱۸۶۰م. به تدریج کاهش یافت و واردات در نتیجه اعتلاء موقتی بازارهای محلی و یا ناکامی شرکت های محلی رو به تقلیل گذاشت و ضمناً تحت تاثیر وقایع خارجی نظیر بحران های ادواری مالی در بازارهای جهانی، جنگ داخلی آمریکا و جنگ روس ـ عثمانی و تنزل قیمت ها قرار گرفت.
کالاهای صادراتی
...