التبیان فی تفسیر غریب القران

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] التبیان فی تفسیر غریب القرآن. کتاب«التبیان فی تفسیر غریب القرآن» در یک جلد به زبان عربی، تفسیری بر مفردات و کلمات غریب قرآن می باشد. التبیان را می توان حاشیه ای بر کتاب«غریب القرآن» سجستانی، محسوب داشت. ابن هائم کتاب سجستانی را مبنای کار خود قرار داده است. سجستانی در ترتیب الفاظ به شکل خارجی کلمه نظر داشته است و ریشه و اصل آن را در ترتیب، دخالت نداده است. بنابر این کلماتی مانند«تدهن» در حرف«ت» و«یدهنون» در حرف«ی» قرار می گیرند و حال آنکه باید هر دو در«دهن»، یعنی حرف«د» قرار گیرند. این اشکال و نواقص دیگر، ابن هائم را بر آن داشت تا جهت تکمیل و تنظیم کتاب سجستانی همت گمارد، وی با جمع متفرقات غریب قرآن( مانند مثال بالا) در یک فصل و اضافه نمودن موارد به جا مانده، در واقع اثر جدیدی ارائه داده است.
التبیان ابن هائم نه بر اساس ترتیب حروف هجایی( آخر کلمه یا اول کلمه) همانند ابو بکر رازی در مختار صحاح و سجستانی، بلکه به ترتیب آیات قرآن، نظم یافته است، همانند مجاز القرآن ابو عبیده و غریب القرآن ابن قتیبة. با این وصف در برخی موارد، الفاظ را در جای خود تفسیر نکرده است مانند کلمه«العرش» در آیه 10 سوره یوسف.
از آنجا که مبنای ابن هائم کتاب سجستانی بوده است، ناچار از نقل عبارات وی می باشد، وی در نقل آنها تغییراتی از قبیل، اضافه نمودن، کم کردن، مقدم و مؤخر داشتن و تصرف در عبارت دارد. البته تغییری که به معنی خللی وارد نمی آورد مانند لفظ«استوقد» در آیه 17 سوره بقره.
در برخی موارد نیز بخشی از متن تفسیری سجستانی را حذف می نماید و متعرض آن نمی گردد، مانند لفظ«صفراء فاقع لونها» در سوره بقره آیه 69.
نکته قابل توجه اینکه، ابن هائم در برخی موارد از موضوع کتاب( تفسیر الفاظ غریب قرآن) خارج شده و به معنای تفسیری می پردازد.
ابن هائم بعد از مقدمه ای کوتاه که در آن دلیل انتخاب«غریب القرآن» سجستانی و روش کار خود را توضیح می دهد، با تفسیر سوره حمد آغاز کرده است، کلمه به کلمه الفاظ غریب قرآن را با شماره مسلسل مختص هر سوره و رقم آیه مورد نظر، ثبت کرده، تفسیر می نماید.

[ویکی نور] التبیان فی تفسیر غریب القرآن. التبیان فی تفسیر غریب القرآن تألیف احمد بن محمد بن عماد مشهور به ابن هائم (متوفی 815ق) تفسیری بر مفردات و کلمات غریب قرآن است. این کتاب که در یک جلد به زبان عربی نگارش شده را می توان حاشیه ای بر کتاب غریب القرآن سجستانی، محسوب داشت. ابن هائم کتاب سجستانی را مبنای کار خود قرار داده است. سجستانی در ترتیب الفاظ به شکل خارجی کلمه نظر داشته است و ریشه و اصل آن را در ترتیب، دخالت نداده است.بنابراین کلماتی مانند «تدهن» در حرف «ت» و «یدهنون» در حرف «ی» قرار می گیرند و حال آنکه باید هر دو در «دهن»، یعنی حرف «د» قرار گیرند. این اشکال و نواقص دیگر، ابن هائم را بر آن داشت تا جهت تکمیل و تنظیم کتاب سجستانی همت گمارد. وی با جمع متفرقات غریب قرآن (مانند مثال بالا) در یک فصل و اضافه نمودن موارد به جا مانده، در واقع اثر جدیدی ارائه داده است.
التبیان ابن هائم نه بر اساس ترتیب حروف هجایی (آخر کلمه یا اول کلمه) همانند ابوبکر رازی در مختار صحاح و سجستانی، بلکه به ترتیب آیات قرآن، نظم یافته است؛ همانند: مجاز القرآن ابوعبیده و غریب القرآن ابن قتیبة. با این وصف در برخی موارد، الفاظ را در جای خود تفسیر نکرده است؛ مانند: کلمه «العرش» در آیه 100 سوره یوسف.
از آنجا که مبنای ابن هائم کتاب سجستانی بوده است، ناچار از نقل عبارات وی می باشد. وی در نقل آنها تغییراتی از قبیل اضافه نمودن، کم کردن، مقدم و مؤخر داشتن و تصرف در عبارت دارد؛ البته تغییری که به معنی خللی وارد نمی آورد؛ مانند: لفظ «استوقد» در آیه 17 سوره بقره.
در برخی موارد نیز بخشی از متن تفسیری سجستانی را حذف می نماید و متعرض آن نمی گردد؛ مانند: لفظ «صفراء فاقع لونها» در سوره بقره آیه 69.
نکته قابل توجه اینکه، ابن هائم در برخی موارد از موضوع کتاب (تفسیر الفاظ غریب قرآن) خارج شده و به معنای تفسیری می پردازد.
ابن هائم بعد از مقدمه ای کوتاه که در آن دلیل انتخاب «غریب القرآن» سجستانی و روش کار خود را توضیح می دهد، با تفسیر سوره حمد آغاز کرده است، کلمه به کلمه الفاظ غریب قرآن را با شماره مسلسل مختص هر سوره و رقم آیه مورد نظر، ثبت کرده، تفسیر می نماید.

[ویکی فقه] التبیان فی تفسیر غریب القرآن (ابن هائم). التبیان فی تفسیر غریب القرآن تالیف ابن هائم است.
کتاب «التبیان فی تفسیر غریب القرآن» در یک جلد به زبان عربی، تفسیری بر مفردات و کلمات غریب قرآن می باشد. التبیان را می توان حاشیه ای بر کتاب «غریب القرآن» سجستانی، محسوب داشت. ابن هائم کتاب سجستانی را مبنای کار خود قرار داده است.
← شیوه نگارش
۱- دائرة المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی تهران ۱۳۶۸ ج۵ صفحه ۹۷ ۲- کتاب التبیان فی تفسیر غریب القرآن، مقدمه تحقیق و تفسیر

پیشنهاد کاربران

بپرس