التذکره الحمدونیه

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] التذکرة الحمدونیة (کتاب). کتاب التذکرة الحمدونیة در بردارنده عهدنامه ها ، بیعت نامه ها ، مقامه ها، محاضرات، فرمانها و امثال آنهاست؛ این کتاب به زبان عربی و نوشته محمد بن حسن بن حمدون است.
ابن حمدون، محمد بن الحسن بن محمد بن علی بن حمدون المکنی بابی المعالی (۴۹۵- ۵۶۲ ق) ادیب و شاعر بغدادی ، خاندان وی همه اهل علم و فضل بودند. پدرش که ظاهرا مشاغل دیوانی نیز داشته است، در محاسبات و امور اداری صاحب نظر بود و کتابی در همین باب تالیف کرده است. برادرانش ابو نصر و ابو المظفر نیز به کار کتابت و ادب اشتغال داشتند. ابن حمدون از کودکی نزد بزرگانی چون اسماعیل بن فضل جرجانی دانش آموخت و سرانجام در ایام خلافت المقتفی لامر الله (۵۳۰- ۵۵۵) شغل دیوانی یافت و به مقام « عارض العسکر » (محاسب یا بازرس سپاه ) رسید. بعد از آن در شمار نزدیکان المستنجد در آمد و با او در باب ادب، جلساتی داشت. وی سرانجام به ریاست « دیوان الزمام » (نظارت عالی امور مالی) برگزیده شد. اما پس از چندی خلیفه بر او خشم گرفت و او را به زندان افکند و در ۵۶۲ ق در زندان درگذشت و در مقابر قریش در بغداد به خاک سپرده شد. وی شعر نیز می سرود و به فصاحت و شناخت کامل نسبت به نویسندگی و ادب شهرت یافته بود. همچنین او را دارای اخلاقی نیک و خوش رفتار وصف نموده اند. مصادر از شیوخ وی جزء اسماعیل بن فضل جرجانی را نام نمی برند اما برخی از کسانی که از وی استفاده نموده اند نامشان در مصادر آمده است از جمله: احمد بن طارق قرشی ، ابو المعالی احمد بن یحیی بن هبة الله ، ابو العباس احمد بن حسن عاقولی و فرزند ابن حمدون، ابو سعد حسن . کتاب وی، تذکره، نشانگر علاقه شدید او به ادب و تاریخ است هر چند به عقیده برخی ابن حمدون در علوم ادب دست چندانی نداشته است و شاید به همین جهت باشد که کمتر کسی به نقل نکات ادبی از کتاب او دست زده است. ابن اثیر هم که نکته انتقاد آمیز او را درباره شعری آورد، سخت او را استهزاء کرده و می گوید: این سخن کسی است که مزه فصاحت و بلاغت را نچشیده است.

[ویکی نور] التذکرة الحمدونیة، اثر محمد بن حسن بن محمد بن علی، معروف به ابن حمدون، کتابی است در موضوعات مختلف و متنوع، از جمله سیره، مواعظ، نکات ادبی، صفات انسان، حکایات و... که به زبان عربی و احتمالا در اواخر قرن دوم هجری، نوشته شده است.
این کتاب، توسط احسان عباس و بکر عباس تحقیق شده است.
ابن خلکان درباره این کتاب می نویسد: «از بهترین مجموعه هایی است که دربردارنده تاریخ، ادب، نوادر و اشعار است و هیچ کس از متأخرین، مانند این مجموعه را گرد نیاورده و این کتاب، بسیار مشهور و متداول بین مردم است».
ظاهرا پس از مرگ مؤلف بود که کتاب، شهرتی فراگیر یافت و مورد استفاده و ستایش همگان قرار گرفت. صفدی در «نصرة الثائر» ص64، آن را در شمار مجموعه های بزرگ ادب عربی چون «أغانی»، «عقد الفرید» و «البیان و التبیین» دانسته است ...
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در ده جلد، تنظیم شده است.

[ویکی فقه] التذکره الحمدونیه (کتاب). کتاب التذکرة الحمدونیة در بردارنده عهدنامه ها ، بیعت نامه ها ، مقامه ها، محاضرات، فرمانها و امثال آنهاست؛ این کتاب به زبان عربی و نوشته محمد بن حسن بن حمدون است.
ابن حمدون، محمد بن الحسن بن محمد بن علی بن حمدون المکنی بابی المعالی (۴۹۵- ۵۶۲ ق) ادیب و شاعر بغدادی ، خاندان وی همه اهل علم و فضل بودند. پدرش که ظاهرا مشاغل دیوانی نیز داشته است، در محاسبات و امور اداری صاحب نظر بود و کتابی در همین باب تالیف کرده است. برادرانش ابو نصر و ابو المظفر نیز به کار کتابت و ادب اشتغال داشتند. ابن حمدون از کودکی نزد بزرگانی چون اسماعیل بن فضل جرجانی دانش آموخت و سرانجام در ایام خلافت المقتفی لامر الله (۵۳۰- ۵۵۵) شغل دیوانی یافت و به مقام « عارض العسکر » (محاسب یا بازرس سپاه ) رسید. بعد از آن در شمار نزدیکان المستنجد در آمد و با او در باب ادب، جلساتی داشت. وی سرانجام به ریاست « دیوان الزمام » (نظارت عالی امور مالی) برگزیده شد. اما پس از چندی خلیفه بر او خشم گرفت و او را به زندان افکند و در ۵۶۲ ق در زندان درگذشت و در مقابر قریش در بغداد به خاک سپرده شد. وی شعر نیز می سرود و به فصاحت و شناخت کامل نسبت به نویسندگی و ادب شهرت یافته بود. همچنین او را دارای اخلاقی نیک و خوش رفتار وصف نموده اند. مصادر از شیوخ وی جزء اسماعیل بن فضل جرجانی را نام نمی برند اما برخی از کسانی که از وی استفاده نموده اند نامشان در مصادر آمده است از جمله: احمد بن طارق قرشی ، ابو المعالی احمد بن یحیی بن هبة الله ، ابو العباس احمد بن حسن عاقولی و فرزند ابن حمدون، ابو سعد حسن . کتاب وی، تذکره، نشانگر علاقه شدید او به ادب و تاریخ است هر چند به عقیده برخی ابن حمدون در علوم ادب دست چندانی نداشته است و شاید به همین جهت باشد که کمتر کسی به نقل نکات ادبی از کتاب او دست زده است. ابن اثیر هم که نکته انتقاد آمیز او را درباره شعری آورد، سخت او را استهزاء کرده و می گوید: این سخن کسی است که مزه فصاحت و بلاغت را نچشیده است.
معرفی کتاب
ابن حمدون تمام شهرت خود را مدیون این کتاب است در این مجموعه که در واقع جنگی است که علاوه بر نکته های فراوان و گوناگون ادبی، نمونه های متعددی از عهدنامه ها ، بیعت نامه ها ، مقامه ها، محاضرات، فرمانها و امثال آنها که بایستی توسط کاتبان ، به نام خلفا و وزرا تدوین می شد، فراهم آمده است. ظاهرا پس از مرگ مؤلف بود که کتاب شهرتی فراگیر یافت و مورد استفاده و ستایش همگان قرار گرفت. صفدی در « نصرة الثائر » ص۶۴ آن را در شمار مجموعه های بزرگ ادب عربی چون اغانی و عقد الفرید و البیان و التبیین دانسته است. قلقشندی نمونه های متعددی- حتی نامه امام علی علیه السّلام به مالک اشتر را- از همان کتاب نقل کرده است. این کتاب مشتمل بر فنونی است که مولف به خوبی آنها را جمع آوری نموده است. ابن خلکان درباره این کتاب می نویسد: «از بهترین مجموعه هایی است که دربردارنده تاریخ ، ادب، نوادر و اشعار است و هیچ کس از متاخرین مانند این مجموعه را گرد نیاورده و این کتاب بسیار مشهور و متداول بین مردم است». از مقدمه مؤلف چنین برمی آید که وی گوشه عزلت اختیار کرده و به جمع مواد این کتاب پرداخته است چرا که خود می گوید زمانی به تالیف این کتاب دست زده است که فساد بر زمان مستولی گشته و برادران به یکدیگر خیانت می ورزند، و انسان از دوست خویش می هراسد، از این رو، عزلت شایسته و آمیزش با مردم ناشایست گشته است. هدف مؤلف از تالیف تذکره علاوه بر تسلی نفس خویش، ارائه امثال و حکم و حکایات و اخبار و نوادریست شاید مردم از آن بهره مند شد و از حکایات آن عبرت گرفته و ادب و فرهنگ بیاموزند. ابن حمدون کتابش را به ابوابی پنجاه گانه که هر باب مشتمل بر فصولی است، تبویب نموده است.
ویژگی ها و نواقص
هر چند عنوان «تذکرة» بیشتر برای کتابهای شرح حال صوفیان ، خطاطان، علما و از همه بیشتر شاعران و ادیبان به کار می رود، اما ابن حمدون با اینکه کتابش به موضوعات دیگری غیر از شرح حال اشخاص- مگر در برخی موارد- پرداخته نام تذکرة را برای آن انتخاب کرده است. تذکره ها معمولا فاقد تبویب و فصل بندی هستند در عین حال ابن حمدون «تذکره» را تبویب نموده و برای هر باب فصولی مقرر کرده است. این نحوه تنظیم به تذکره مقام کتابهای ادبی را بخشیده است کتابهایی چون: عیون الاخبار ، عقد الفرید ، نثر الدرر ، مستطرف و... که همگی به فصل هایی تقسیم شده اند. میل شیعی ابن حمدون در نحوه ترتیب ابواب ابتدائی کتاب به روشنی مشهود است. وی پس از شروع با قرآن کریم و حدیث نبوی صلی الله علیه و آله وسلّم کلام امام علی علیه السّلام و عترت پیامبر علیهم الصلاة و السلام را بر کلام سایر صحابه و تابعین مقدم می دارد. «تذکره» با مواعظ و آداب آغاز و با ادعیه پایان می یابد. اما تنظیم و ترتیبی که ابن حمدون در کتاب تذکره اعمال کرده است از یک جهت دارای ایراد و اشکال است و آن اینکه ابوابی که می توانست متعاقب یکدیگر ذکر شود، با فاصله از یکدیگر آمده است از اینرو گاهی تقسیماتی که وی اعمال کرده است با یکدیگر تداخل می کنند. به عنوان مثال باب دوم کتاب که در آداب سیاست دنیوی و رسوم پادشاهان است، نمی تواند از باب ۱۲ که درباره عدل و جور است و باب ۱۴ که درباره مشورت است و نیز باب ۴۱ که درباره حجاب است، جدا باشد چرا که همه این ابواب مربوط به سیاست است.
نسخه شناسی
...

پیشنهاد کاربران

بپرس