التفسیر

[ویکی نور] التفسیر (عیاشی). کتاب التفسیر، به زبان عربی، نوشته ابونصر محمد بن مسعود عیاشی، از تفسیرهای کهن امامی، متعلق به عصر غیبت صغرا (260 - 329) است.
این کتاب، مشتمل بر تفسیر روایی قرآن از آغاز تا پایان سوره کهف است، اما بر اساس مطالبی که از این تفسیر در آثار دوره های بعدی آمده، احتمالا در اصل، شامل تمامی قرآن بوده است. نوشته موجود ظاهرا اندکی پس از وفات مؤلف تدوین یافته است.
کتاب، در دو جلد تنظیم شده است. از آغاز قرآن تا پایان سوره انعام، در جلد اول و از آغاز سوره اعراف تا آخر سوره کهف، در جلد دوم تفسیر شده است. در تفسیر عیاشی، جنبه روایی غالب است؛ با این حال، به دلیل توجه مؤلف به آیات الاحکام، ویژگی فقهی این تفسیر بیشتر از دیگر تفاسیر کهن امامیه، همچون تفسیر فرات کوفی و تفسیر علی بن ابراهیم قمی است(برای نمونه: عیاشی، ج 1، ص 192، 238 و 248).
عیاشی، نخست، در مقدمه ای کوتاه به ذکر احادیثی در فضیلت قرآن کریم، ترک روایت احادیث مخالف با قرآن، مطالب مذکور در قرآن و لزوم مراجعه به ائمه اطهار(ع) برای فهم و تفسیر قرآن، پرداخته است(همان، ج 1، ص 74 - 97)، سپس آیاتی را تفسیر کرده که در آنها روایاتی از ائمه(ع) درباره اعتقادات و آموزه های شیعی، به ویژه در فضایل اهل بیت(ع) و منقصت دشمنان ایشان رسیده است. بیشتر این روایات، از امام باقر و امام صادق(ع) نقل شده است. رجال شناسان امامی، با وجود ستودن عیاشی، گفته اند که وی از افراد ضعیف روایت می کرده است(نجاشی، ص 350، طوسی، ص 317 - 320).
در تفسیر عیاشی، علاوه بر مطالب تفسیری و فقهی، به مسائل کلامی نیز پرداخته شده است؛ مثلا عیاشی، در بحث از جبر و تفویض، روایاتی دال بر رد هر دو نظریه جبر و تفویض آورده و نظری موافق با «امر بین أمرین» ارائه کرده است(ج 2، ص 140 - 141).