[ویکی نور] الخصائص تالیف ابوالفتح عثمان معروف به ابن جنی(متوفی 392ق) که در آن اصول علم نحو بر پایه اصول فقه و کلام، اصل و منشأ زبان و آواشناسی مورد بررسی قرار گرفته است. کتاب در دو جلد منتشر شده است.
کتاب مشتمل بر مقدمه ای به قلم محقق، دکتر عبدالحمید هنداوی، مقدمه ای به قلم مولف و162 باب است. مولف در نگارش کتاب روش حنفیه در اصول فقه را پیش گرفته است. بیشتر ابتکارات و نوآوری های او بر پایه قیاس استوار است و به همین جهت مدعی است که بسیاری از مسائل نحوی را بر اساس موازین اصول و کلام بنا نهاده است و خود او می گوید که هیچ یک از علمای بصره و کوفه پیش از او به این امر توجه نکرده اند.
بی گمان ابن جنی آخرین فرد از سلسله قیاس گرایان مکتب بصره است. آن آیین منطقی را که سیببویه پی ریخته بود، نخست مبرّد و سپس نحویان بزرگی چون زجاج و ابن درستویه و سیرافی در قالب های معقول ریختند و سپس ابوعلی فارسی و ابن جنی به آن کمال بخشیدند. پس از ابن جنی دیگر کسی نتوانست چیزی بر ساختمان قیاس در نحو بیفزاید. او کتاب الخصائص را بر اساس قیاس تألیف کرده است و در ابواب مختلف آن: ادله نحو، سماع و روایت و شرایط و موارد اعتماد به آن، قیاس و موارد و شرایط اعتماد به آن، تعارض قیاس و سماع، تعارض بین روایات، اجماع و شرایط حجیت آن، استحسان و. .. را با روشهای معمول در اصول فقه و کلام، مورد بررسی و تحقیق قرار داده و نظریات خود را در هر مورد بیان کرده است.
ابن جنی در اشتقاق لغت، مبحث جدیدی به نام اشتقاق اکبر مطرح کرده است که نتایج آن تا امروز ادامه دارد و هیچ یک از علمای لغت، توفیقی بزرگ تر از این بدست نیاورده اند، غالباً او را مؤسس و مبدع این مبحث می دانند.
ابن جنی نخستین کسی است که به مبدأ و ریشه زبان نیز توجه کرده است. او می گوید: گروهی منشأ آن را وحی می دانند و به رأی استاد خود ابوعلی اشاره می کند که با استناد به آیه 31 سوره بقره (وَعَلَّم آدَمَ الاْسْماءَ کُلَّها)، خداوند را منشأ زبان دانسته است. او نظر استاد را توجیه کرده می گوید آن رأی با نظر اکثر اهل فن که زبان را وضعی و قراردادی می دانند، منافی نیست، چه در تأویل آیه می توان گفت که خداوند آدم را به وضع لغات قادر ساخته است. وی آنگاه به پدید آمدن لغات و اسامی اشیا می پردازد و منشأ اجتماعی و قراردادی و نحوه پیدایی و گسترش آن را در جامعه نشان می دهد. او پدید آمدن لغات را ناشی از اصوات موجود در طبیعت و محیط، مانند آوای باد و آب و رعد و برق و حیوانات می داند و معتقد است که وضع لغات تدریجی بوده است و نه در یک زمان، و گرچه گاهی دقت و زیبایی های زبان، او را بر آن می دارد که منشأ آن را وحی بداند، ولی بلافاصله برخلاف آن استدلال می کند و در هر حال و در هر دو صورت، منشأ اجتماعی آن را می پذیرد.
کتاب مشتمل بر مقدمه ای به قلم محقق، دکتر عبدالحمید هنداوی، مقدمه ای به قلم مولف و162 باب است. مولف در نگارش کتاب روش حنفیه در اصول فقه را پیش گرفته است. بیشتر ابتکارات و نوآوری های او بر پایه قیاس استوار است و به همین جهت مدعی است که بسیاری از مسائل نحوی را بر اساس موازین اصول و کلام بنا نهاده است و خود او می گوید که هیچ یک از علمای بصره و کوفه پیش از او به این امر توجه نکرده اند.
بی گمان ابن جنی آخرین فرد از سلسله قیاس گرایان مکتب بصره است. آن آیین منطقی را که سیببویه پی ریخته بود، نخست مبرّد و سپس نحویان بزرگی چون زجاج و ابن درستویه و سیرافی در قالب های معقول ریختند و سپس ابوعلی فارسی و ابن جنی به آن کمال بخشیدند. پس از ابن جنی دیگر کسی نتوانست چیزی بر ساختمان قیاس در نحو بیفزاید. او کتاب الخصائص را بر اساس قیاس تألیف کرده است و در ابواب مختلف آن: ادله نحو، سماع و روایت و شرایط و موارد اعتماد به آن، قیاس و موارد و شرایط اعتماد به آن، تعارض قیاس و سماع، تعارض بین روایات، اجماع و شرایط حجیت آن، استحسان و. .. را با روشهای معمول در اصول فقه و کلام، مورد بررسی و تحقیق قرار داده و نظریات خود را در هر مورد بیان کرده است.
ابن جنی در اشتقاق لغت، مبحث جدیدی به نام اشتقاق اکبر مطرح کرده است که نتایج آن تا امروز ادامه دارد و هیچ یک از علمای لغت، توفیقی بزرگ تر از این بدست نیاورده اند، غالباً او را مؤسس و مبدع این مبحث می دانند.
ابن جنی نخستین کسی است که به مبدأ و ریشه زبان نیز توجه کرده است. او می گوید: گروهی منشأ آن را وحی می دانند و به رأی استاد خود ابوعلی اشاره می کند که با استناد به آیه 31 سوره بقره (وَعَلَّم آدَمَ الاْسْماءَ کُلَّها)، خداوند را منشأ زبان دانسته است. او نظر استاد را توجیه کرده می گوید آن رأی با نظر اکثر اهل فن که زبان را وضعی و قراردادی می دانند، منافی نیست، چه در تأویل آیه می توان گفت که خداوند آدم را به وضع لغات قادر ساخته است. وی آنگاه به پدید آمدن لغات و اسامی اشیا می پردازد و منشأ اجتماعی و قراردادی و نحوه پیدایی و گسترش آن را در جامعه نشان می دهد. او پدید آمدن لغات را ناشی از اصوات موجود در طبیعت و محیط، مانند آوای باد و آب و رعد و برق و حیوانات می داند و معتقد است که وضع لغات تدریجی بوده است و نه در یک زمان، و گرچه گاهی دقت و زیبایی های زبان، او را بر آن می دارد که منشأ آن را وحی بداند، ولی بلافاصله برخلاف آن استدلال می کند و در هر حال و در هر دو صورت، منشأ اجتماعی آن را می پذیرد.
wikinoor: الخصائص