الغای خصوصیت

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] ـــ الغای خصوصیت حذف کردن ویژگیهای غیر موثر در یک حکم شرعی است ـــ به الغای ویژگی های غیر مؤثر در تعلّق حکم ، به منظور توسعه در مصادیق متعلق حکم الغای خصوصیت می گویند.
الغای خصوصیّت، حذف اوصاف و ویژگیهایی است که در دلیل حکم، همراه موضوع است، امّا نزد عرف یا به قراینی دخالتی در ثبوت حکم برای آن موضوع ندارد و نتیجه آن، شمول حکم نسبت به موضوعاتی است که فاقد آن اوصاف است. الغای خصوصیت، یا الغای فارق، از راه هایی است که مجتهد به وسیله آن قصد شارع یا قانونگذار را از نص وی، استخراج می نماید و حکم آن را به موارد و موضوعات دیگری که در مورد آن، نص وجود ندارد و گمان می شده است که این حکم به آنها ارتباط ندارد، سرایت می دهد. در الغای خصوصیت نسبت به مورد و موضوع نصی که از شارع آمده است چنین عمل می شود که مجتهد، تمامی خصوصیات موضوع یا مورد حکم را بررسی نموده و آن خصوصیاتی را که یقین دارد تعلق حکم به موضوع به علت وجود آنها درموضوع نبوده است یکایک ملغی می نماید و از این طریق افراد بیشتری را در موضوع وارد می کند و عمومیت آن را گسترش می دهد و به این صورت، حکم موضوعات دیگری را که در مورد آنها نصی وجود نداشته و در تعلق این حکم به آنها شک وجود دارد، روشن می نماید؛ برای مثال، در جایی که شارع می گوید: «ان سافرت بین مکة و المدینة ثمانیة فراسخ فقصّر»؛ اگر بین مکه و مدینه به قصد سفر ، هشت فرسخ را پیمودی نماز خود را شکسته بخوان»، مجتهد از طریق الغای خصوصیت، حکم را به هر سفری که هشت فرسخ یا بیشتر باشد، سرایت می دهد، زیرا برای مکه و مدینه خصوصیتی در تعلق حکم قصر نمی بیند و آنها را الغا می نماید و حکم را روی سفر هشت فرسخی می برد، چه بین مکه و مدینه باشد و چه هر جای دیگر.
← شاهد مثال
گروهی از اصولیان این دو را یکی دانسته اند؛ لیکن برخی بین آن دو تفاوت قائل شده و گفته اند:تنقیح مناط عبارت است از به دست آوردن ملاک و حکم با حذف ویژگیهایی که احتمال می رود جزء علّت باشند، که نتیجه آن تعمیم موضوع حکم است ؛ امّا الغای خصوصیّت، حذف ویژگیهای مورد نص است؛ هرچند احتمال علّت بودنِ محذوف نرود. از این رو، در الغای خصوصیّت، به صرف حذف اوصاف، حکم عمومیّت می یابد؛ هرچند علّت بودن آن معلوم نگردد.البته با الغای خصوصیّت، به اجمال می توان فهمید که علّت حکم در موضوعِ دارای خصوصیّت و موضوعِ فاقد آن یکی است؛ چنان که در تنقیح مناط نیز با به دست آوردن علّت، دخالت نداشتن ویژگیهای همراه موضوع در حکم معلوم می شود.برای مثال، با به دست آوردن علّت حرمت خمر، یعنی مست کننده بودن آن، خصوصیّت نداشتن عنوان خمر و دیگر اوصاف آن، مانند رنگ در ثبوت حکم معلوم می شود.
شرایط الغای خصوصیت
شرط الغای خصوصیّت آن است که اوصاف و ویژگیهای مذکور در دلیل حکم، بر حسب فهم عرف یا قراین داخلی یا خارجی، دخالتی در ثبوت حکم برای موضوع نداشته باشد. این نوع الغای خصوصیّت، صحیح و معتبر است و نقش مهمی در استنباط احکام دارد. زیرا در موارد بسیاری، توسعه دائره دلیل حکم، بر الغای خصوصیّت متوقّف است و بدون آن، حکمِ تعداد قابل توجهی از موضوعات به دست نمی آید.
عناوین مرتبط
...

[ویکی فقه] الغای خصوصیت (اصول).
...

پیشنهاد کاربران

بپرس