[ویکی فقه] مؤلف قاضی سعد الدین ابو القاسم عبد العزیز بن نحریر بن براج طرابلسی، معروف به قاضی ابن براج (م ۴۸۱ ق).
کتاب حاضر در زمینه فقه استدلالی می باشد. مؤلّف در ابن کتاب آراء مرحوم شیخ طوسی، مدرس و استاد خود را آورده و آنها را نقد و بررسی و با شیخ مناقشه می کند. ابن براج اولین کسی است که بعد از شیخ طوسی به خود جرأت مناقشه با شیخ را داده و در بعضی موارد بر خلاف نظر شیخ نظر داده است.علامه مجلسی در بحار در مورد این کتاب می فرماید؛ «این کتاب در غایت اعتبار است.» مرحوم آیت الله بروجردی (ره) طلاب و شاگردان خود را برای مراجعه به این کتاب تشویق می فرمودند. مؤلف این کتاب از حیث ترتیب و باب بندی تابع شیخ بوده و از وی پیروی کرده است و در زمان نشر این کتاب از موسوعات فقهی بدیع شمرده می شد که در همه ابواب فقه بحث کرده است.
جایگاه آن
کتاب المهذب از مشهورترین و مبسوطترین کتب فقهی استدلالی قدمای از فقهای امامیه می باشد.این کتاب که یک دورۀ فقه کامل استدلالی از کتاب طهارت تا آخر دیات می باشد حاصل تحقیقات عمیق و ابتکارات مؤلف است که پس از سی سال قضاوت و بکار گرفتن عملی این مباحث تدوین شده است.صاحب مستدرکات اعیان الشیعه در این رابطه می نویسد: «فکم فرق بین کتاب فقهی یؤلف فی زوایا المدرسة من غیر ممارسة عملیة للقضاء و کتاب الف بعد الممارسة لها او خلالها، و لاجل ذلک یعتبر الکتاب الحاضر المهذب من محاسن عصره». اگر چه مؤلف گنجینه هایی از کتاب های فقهی همچون «المقرب فی الفقه»، «المعالم فی الفروع»، «المنهاج فی الفروع»، «المعتمد فی الفقه»، «شرح جمل العلم و العمل» و «جواهر الفقه» از خود برجای گذاشته است. اما متاسفانه امروزه فقط سه کتاب «المهذب»، «جواهر الفقه» و «شرح جمل العلم و العمل» در دسترس ما هست.این سه کتاب از ابتدای نگارش در کتب فقهی مفصل و مبسوط مورد استناد و اعتماد واقع شده اند و فقهای عظام توجه خاصی به آنان مبذول داشته اند که در این بین کتاب المهذب به دلیل روش استدلالیش جایگاه ویژه ای را داراست.
تاریخ تالیف
از زمان آغاز تالیف المهذب، اطلاع دقیقی در تراجم موجود نیست ولی با توجه به عبارتی که در کتاب اجارۀ آن ذکر شده است، مؤلف در سال ۴۶۷ مشغول نگارش کتاب اجاره بوده است. «آجرتک هذه الدار فی شهر رمضان او کان فی مثل هذه السنة و هی سنة سبع و ستین و اربع مائة». با توجه به این که کتاب «المهذب» پس از اتمام نگارش «جواهر الفقه» تدوین شده است، زیرا در کتاب طهارت در صفحۀ ۲۳ جلد اول آن در بحث این گونه آمده است: و قد اشرنا الی الوجه القوی لذلک فی کتابنا الموسوم ب «جواهر الفقه». و از طرفی در همین بحث در کتاب «جواهر الفقه» پس از نام شیخ طوسی عبارت رحمة الله علیه آورده شده است بنابراین هر دو کتاب پس از سال ۴۶۰ تالیف شده اند. از جمع بندی موارد فوق می توان نتیجه گرفت که «المهذب» بین سال های ۴۶۲ تا ۴۷۰ تالیف شده است بنابر آنچه گفته شد آنچه در «الذریعة» به نقل از پایان نسخۀ کتابخانۀ آستان قدس رضوی از کتاب مهذب مهذب آمده است که: ان المصنف فرغ منه فی سنة ۴۶۷. و هم چنین در پایان جلد ۲ کتاب موجود آمده است که: قد کتب هذا الکتاب مصنفه فی سنة سبع و ستین و اربع مائة (۴۶۷)، صحیح نمی باشد، زیرا مصنف در این سال در حال تالیف کتاب اجاره بوده است و هنوز مباحث زیادی تا آخر جلد دوم تالیف نشده بوده است.
تاریخ انتشار
...
کتاب حاضر در زمینه فقه استدلالی می باشد. مؤلّف در ابن کتاب آراء مرحوم شیخ طوسی، مدرس و استاد خود را آورده و آنها را نقد و بررسی و با شیخ مناقشه می کند. ابن براج اولین کسی است که بعد از شیخ طوسی به خود جرأت مناقشه با شیخ را داده و در بعضی موارد بر خلاف نظر شیخ نظر داده است.علامه مجلسی در بحار در مورد این کتاب می فرماید؛ «این کتاب در غایت اعتبار است.» مرحوم آیت الله بروجردی (ره) طلاب و شاگردان خود را برای مراجعه به این کتاب تشویق می فرمودند. مؤلف این کتاب از حیث ترتیب و باب بندی تابع شیخ بوده و از وی پیروی کرده است و در زمان نشر این کتاب از موسوعات فقهی بدیع شمرده می شد که در همه ابواب فقه بحث کرده است.
جایگاه آن
کتاب المهذب از مشهورترین و مبسوطترین کتب فقهی استدلالی قدمای از فقهای امامیه می باشد.این کتاب که یک دورۀ فقه کامل استدلالی از کتاب طهارت تا آخر دیات می باشد حاصل تحقیقات عمیق و ابتکارات مؤلف است که پس از سی سال قضاوت و بکار گرفتن عملی این مباحث تدوین شده است.صاحب مستدرکات اعیان الشیعه در این رابطه می نویسد: «فکم فرق بین کتاب فقهی یؤلف فی زوایا المدرسة من غیر ممارسة عملیة للقضاء و کتاب الف بعد الممارسة لها او خلالها، و لاجل ذلک یعتبر الکتاب الحاضر المهذب من محاسن عصره». اگر چه مؤلف گنجینه هایی از کتاب های فقهی همچون «المقرب فی الفقه»، «المعالم فی الفروع»، «المنهاج فی الفروع»، «المعتمد فی الفقه»، «شرح جمل العلم و العمل» و «جواهر الفقه» از خود برجای گذاشته است. اما متاسفانه امروزه فقط سه کتاب «المهذب»، «جواهر الفقه» و «شرح جمل العلم و العمل» در دسترس ما هست.این سه کتاب از ابتدای نگارش در کتب فقهی مفصل و مبسوط مورد استناد و اعتماد واقع شده اند و فقهای عظام توجه خاصی به آنان مبذول داشته اند که در این بین کتاب المهذب به دلیل روش استدلالیش جایگاه ویژه ای را داراست.
تاریخ تالیف
از زمان آغاز تالیف المهذب، اطلاع دقیقی در تراجم موجود نیست ولی با توجه به عبارتی که در کتاب اجارۀ آن ذکر شده است، مؤلف در سال ۴۶۷ مشغول نگارش کتاب اجاره بوده است. «آجرتک هذه الدار فی شهر رمضان او کان فی مثل هذه السنة و هی سنة سبع و ستین و اربع مائة». با توجه به این که کتاب «المهذب» پس از اتمام نگارش «جواهر الفقه» تدوین شده است، زیرا در کتاب طهارت در صفحۀ ۲۳ جلد اول آن در بحث این گونه آمده است: و قد اشرنا الی الوجه القوی لذلک فی کتابنا الموسوم ب «جواهر الفقه». و از طرفی در همین بحث در کتاب «جواهر الفقه» پس از نام شیخ طوسی عبارت رحمة الله علیه آورده شده است بنابراین هر دو کتاب پس از سال ۴۶۰ تالیف شده اند. از جمع بندی موارد فوق می توان نتیجه گرفت که «المهذب» بین سال های ۴۶۲ تا ۴۷۰ تالیف شده است بنابر آنچه گفته شد آنچه در «الذریعة» به نقل از پایان نسخۀ کتابخانۀ آستان قدس رضوی از کتاب مهذب مهذب آمده است که: ان المصنف فرغ منه فی سنة ۴۶۷. و هم چنین در پایان جلد ۲ کتاب موجود آمده است که: قد کتب هذا الکتاب مصنفه فی سنة سبع و ستین و اربع مائة (۴۶۷)، صحیح نمی باشد، زیرا مصنف در این سال در حال تالیف کتاب اجاره بوده است و هنوز مباحث زیادی تا آخر جلد دوم تالیف نشده بوده است.
تاریخ انتشار
...
wikifeqh: المهذب_فی_الفقه