الگوی عمل ثابت

در اتولوژی، الگوی عمل ثابت ( به انگلیسی: fixed action pattern or FAP ) عبارتست از یک توالی رفتاری غریزی که با یک محرک شروع می شود؛ به طور کامل تا پایان پیش می رود و همواره به یک شکل انجام می گیرد. [ ۱]
به محرکی که باعث بروز الگوی عمل ثابت می شود، محرک نشانه یا نشان دار ( به انگلیسی: sign stimulus ) گفته می شود. [ ۲]
الگوهای عمل ثابت به عنوان یکی از اقسام رفتارهای بسیار خالص ژنتیکی - و مستقل از تمرین - لحاظ می شوند.
این رفتار در بسیاری از پرندگان لانه - زمینی از قبیل غاز، کاکایی و آبچلیک به یکسان مشاهده می شود. [ ۳] این پرندگان برای بازگرداندن تخمی که از لانه به بیرون خزیده، ابتدا گردن را می کشند و فرونوک را روی تخم چنگ می کنند و سپس، از طریق به درون کشیدن سر، تخم را در یک مسیر زیگزاگی[ ۲] به طرف لانه می غلتانند.
اگر هنگام انجام این رفتار تخم را بردارند، غاز به همان حرکات ادامه می دهد؛ بدون آنکه به نبود تخم توجهی داشته باشد. همچنین اگر تخم غول پیکری در موقعیت مشابه قرار داده شود، غاز سعی می کند آن را دقیقاً به همان شیوهٔ استریوتیپ به لانه بکشد . [ ۳]
محرک نشانه در مورد رفتار بازگرداندن تخم به لانه، شکل هندسی و انحنای جسم است[ ۲] ؛ زیرا غاز به اجسام مکعبی و مستطیلی واکنشی نشان نمی دهد. این الگو تحت تاثیر هورمون های جنسی انجام می شود؛ به طوری که غاز ماده آن را از یک هفته پیش از تخم گذاری تا یک هفته پس از تخم گذاری بروز می دهد و در سایر مواقع نسبت به محرک نشانهٔ آن حساسیتی ندارد و واکنشی بروز نمی دهد.
ویلیام دیلگر رفتار آشیانه سازی در دو گونه مرغ عشق آفریقایی از سرده Agapornis را مورد مطالعه قرار داد. [ ۳] مرغ عشق صورت هلویی باریکه های منظم و دراز از مواد مورد استفاده برای آشیانه سازی را برش می دهد؛ سپس این باریکه ها را در لابه لای پرهای نزدیک به دمش جای می دهد و آن ها را به سمت محل آشیانه حمل می کند. مرغ عشق فیشر، مواد سخت تر مانند چوب را با نوک خود به محل آشیانه می برد. [ ۲]
فرضیهٔ دیلگر این بود که اگر رفتار انتخاب و حمل مواد آشیانه سازی ژنتیکی باشد؛ بنابراین دورگه های حاصل از آمیزش این دو نوع مرغ عشق رفتار حد واسطی از خود نشان خواهند داد. او این دو گونه را با هم آمیزش داد و مشاهده کرد که دورگه ها مصالح آشیانه سازی را به تناوب بین نوک و پرهای ناحیهٔ دمی جابه جا می کردند. [ ۲]