ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] ام کلثوم(متوفی قرن 1 ه) یکی از فرزندان علی بن ابی طالب علیه السلام است. ابن عبدالبر در استیعاب، ابن اثیر در اسدالغابه و شیخ مفید در ارشاد، امّ کلثوم را به همراه حسن، حسین و زینب (علیهم السلام) از فرزندان فاطمه و علی (علیهما السلام) دانسته اند.
اول باری که نام آن حضرت در روایات تاریخی ذکر شده است، مربوط به زمانی است که حضرت فاطمه (س) مادر بزرگوار ام کلثوم در سن جوانی به شهادت رسید. در روایتی آمده است که پس از شهادت حضرت زهرا(س)، حضرت علی(ع) فرزندان فاطمه (س) را صدا زد و فرمود: یا ام کلثوم یا زینب یا سکینه یا فضه هلموا تزودوا من امکم: ای ام کلثوم! ای زینب، ای سکینه و ای فضه برای آخرین بار به دیدار مادرتان بشتابید. هنگامی که حضرت زهرا علیها السلام، دار فانی را وداع گفت، ام کلثوم که پنج سال بیش نداشت برقعی به صورت انداخت و چادری بلند بر سر کرد و با آه و ناله گفت: «یا ابتاه یا رسول الله الان حقا فقدناک فقدا لا لقاء بعده ابدا.»
یکی از مسائل مهم در مورد زندگی ام کلثوم، مسئله ازدواج آن حضرت با خلیفه دوم است. نفی و اثبات این موضوع بیشترین تلاش محققان را به خود اختصاص داده است.
در بین اهل سنت، مشهور است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام دختر خود امّ کلثوم را به ازدواج خلیفه دوم، عمر بن خطاّب، در آوردند. آنها این ازدواج را نشانگر دوستی و روابط حسنه میان علی علیه السلام و خلیفه دوم قلمداد می کنند. روایاتی که منشاء این نظر هستند در صحاح سته اهل سنت وجود ندارد اما برخی از منابع تاریخی و روایی اهل سنّت، مانند: «طبقات» ابن سعد و «المستدرک» حاکم نیشابوری، ازدواج ام کلثوم با خلیفه دوم را مطرح نموده اند. در این باره، دو نکته شایان ذکر است:
الف. براساس مبانی رجالی اهل سنّت، هیچ یک از راویان این روایت اعتبار لازم را ندارند؛ لذا براساس منابع اهل سنت، موضوع ازدواج امّ کلثوم با عمر بن خطّاب به لحاظ سندی فاقد اعتبار و ارزش می باشد.
ب. صرف نظر از ضعف سندی، این روایت به لحاظ دلالت و معنی نیز دچار تعارض، چندگانگی و تشویش در نقل می باشد؛ به گونه ای که برخی از نقلها برخی دیگر را تکذیب می نمایند. به عنوان مثال، در برخی نقلها این گونه آمده است که وقتی عمر به خواستگاری امّ کلثوم آمد، علی علیه السلام مسئله کوچکی سنّ ام کلثوم را مطرح نمودند و در برخی نقلها آمده است که حضرت فرمودند: «من او را برای فرزندان برادرم جعفر بن ابی طالب نگه داشته ام.» در نقل دیگری بیان شده است که علی علیه السلام بدون درنگ ام کلثوم را نزد عمر فرستاد تا او را نگاه کند.
در بین عالمان شیعه در این مورد دو دیدگاه عمده وجود دارد:
1. این ازدواج صورت نگرفت:

پیشنهاد کاربران

امّ کلثوم خواهر امام حسن و آمام حسین و زینب ( علیهم السلام ) از فرزندان فاطمه و علی ( علیهما السلام ) می باشد.
( منابع: ابن عبدالبر در استیعاب، ابن اثیر در اسدالغابه و شیخ مفید در ارشاد )
مشهور است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام دختر خود امّ کلثوم را به ازدواج خلیفه دوم، عمر بن خطاّب، در آوردند. مسلمانان اهل سنت این ازدواج را نشانگر دوستی و روابط حسنه میان علی مرتضی و خلیفه دوم عمر فاروق قلمداد می کنند.
...
[مشاهده متن کامل]

عائشه، عمرو بن عاص رضی الله عنه را نزد عمر فاروق فرستاد و او را به ازدواج با ام کلثوم دختر علی و فاطمه راهنمایی کرد. پس از خواستگاری، علی بن ابیطالب نیز دختر خود را به عقد عمربن خطاب در آورد و عمر هم چهل هزار دینار را به عنوان مهریه او قرار داد. عمر از ام کلثوم صاحب دو فرزند به نامهای زید و رقیه گردید.
یاران زید روایت کرده اند که زید بن عمر در جلسه ی جر و بحثی از قوم بنی عدی بن کعب شرکت نمود، گویند: شب هنگام بود که زید بن عمر آمد تا در میانشان صلح و آشتی ایجاد کند، چون آنها در حال درگیری بودند، ضربه ای به سرش خورد و زخمی شد و در همان جا وفات یافت، مادرش نیز که وفات کرده بود، هر دو را با هم در یک وقت دفن کردند، نماز جنازه ی آن دو را عبدالله بن عمر خواند، در حالی که امام حسن مجتبی او را پیش نماز کرد و پشت سرش نماز خواند. ‏
منابع:
الکامل فی التاریخ ( 2/212 ) ‏.
الاصابة /276 کتاب الکنی و کتاب النساء

بپرس