امان الله جهانبانی

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] امان الله جهانبانی در سال ۱۲۷۰ در تهران به دنیا آمد. وی فرزند امان الله ضیاءالدوله از نوادگان فتحعلی شاه قاجار است. سپهبد امان الله جهانبانی از صاحب منصبان در دوران دودمان پهلوی بود. وی از فرماندهان ارتش شاهنشاهی ایران و هم چنین ۵ دوره نماینده مجلس سنا در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی و مدتی نیز رئیس اداره کل صنایع و معادن بود.
وی تحصیل کرده مدرسه نظامی پیترزبورگ روسیه است. او در سال ۱۲۸۰ در زمانی که حدود ده سال داشت، برای تحصیل به روسیه رفت و پس از شش سال تحصیل و ممارست با درجه سرگروهبان، دوره دبیرستان را به پایان رساند. وی به همراه غلامرضا نیک پی به دانشکده افسری سن پترزبورگ وارد شد و در رشته توپخانه تحصیل کرد. در سال ۱۹۱۴م، در زمان شروع جنگ جهانی اول به ایران بازگشت و با درجه سروان وارد بریگارد قزاق شد و توانست به فرمانده ای توپخانه پادگان کرمانشاه منصوب شود و مدتی در این کار مشغول بود. در سال ۱۲۹۶ مجددا برای ادامه تحصیل به روسیه رفت و دوره دانشگاه جنگ روسیه را با موفقیت به پایان رساند و مقارن کودتای ۱۲۹۹ به ایران بازگشت و در این کودتا سهمی داشت.
شروع کار جدی او
پس از کودتای ۱۲۹۹ و اتحاد شکل قشون و تطبیق درجات سابق قزاق خانه، به درجه سرتیپی رسید و در دی ماه سال ۱۳۰۰، وی از طرف سردار سپه، وزیر جنگ، به ریاست ارکان حرب تعیین شد. نام واقعی امان الله، نصرت الله بود؛ اما چون با اقتباس نام پدرش عازم روسیه شد، پس از فوت پدر این نام بر وی باقی ماند و به همین اسم مشهور گردید. در سال ۱۳۰۱ اسماعیل آقا سمیتقو و همدستان وی، آذربایجان و کردستان را مورد تعرض قرار داده و به نیروهای نظامی و ژاندارمری حمله کردند و عده زیادی را کشتند، لذا به دستور رضاخان، سرتیپ حبیب الله خان شیبانی و سرتیپ امان الله جهانبانی از تهران راهی تبریز شدند و قوای قزاق را از اسماعیل آقای امیرفضل که تا آن زمان حاکم تبریز بود، تحویل گرفته و به تبریز حمله کردند و موجبات فرار سمیتقو را فراهم نمودند و سمیتقو به اجبار به روسیه فرار کرد. و آذربایجان و خصوصا قلعه چهریق توسط سپاه ایران فتح شد. بعد از این جنگ، او به همراه فضل الله زاهدی نشان ذوالفقار را که در آن زمان عالی ترین نشان ارتشی بود، از دست رضاخان دریافت نمود. بعد از وقایع قتل خالو قربان و احضار یارانش به تهران، شیبانی به مرکز احضار شد و از سمتش عزل گردید و امان الله جهانبانی به سمت فرماندهی و در عین حال استانداری آذربایجان منصوب گردید. سمیتقو پشیمان از اعمال خود از امان الله تقاضای تامین خواست؛ ولی با جواب منفی امان الله مواجه شد و به این صورت غائله سمیتقو در آذربایجان به طور کلی خاتمه پیدا کرد و این جریان معروفیت امان الله را به همراه داشت.در ۱۳ خرداد ۱۳۰۲، چهل و هفت تن از صاحب منصبان قشون، به سرپرستی امان الله میرزا جهانبانی که در آن وقت هنوز رئیس ارکان حرب بود، برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند و بعد از مدتی به ایران بازگشتند. امان الله جهانبانی در ۱۹ مرداد ۱۳۰۵ به فرماندهی لشکر شرق منصوب شد. وی به امر رضاخان به خراسان رفت و جای جان محمدخان امیرعلایی را گرفت، جان محمدخان کسی بود که ملک الشعرای بهار او را فرعون خراسان نامید. وی پس از دو سال خدمت در خراسان، از طرف رضاشاه مفتخر به دریافت درجه سرلشکری شد و در سال ۱۳۱۰ برای طی دوره دانشکده جنگ فرانسه، عازم پاریس شد و بعد از اتمام دوره و بازگشت به ایران، به فرمانده بازرسی ارتش منصوب گردید.
ورود به عرصه کار دولتی
در سال ۱۳۱۵ در کابینه محمود جم به ریاست اداره کل صناعت منصوب شد و دو سال در این سمت بود و از اقدامات او در این سمت، عزل مدیر کل امور تعلیمات صنایع و مدارس صنعتی ایران و انتصاب دکتر ارانی در این پست بود. در سال ۱۳۱۴ برای ارائه آموزش های مربوط به اصول و روش های تاکتیکی و اقدامات ستادی، دانشگاه جنگ را تاسیس شد و ریاست آن بر عهده امان الله بود و گروهی شش نفره از افسران فرانسوی تدریس این دانشگاه را بر عهده داشتند. مدتی بعد؛ یعنی در اول مرداد سال ۱۳۱۶، وی از کار برکنار شد و مورد غضب رضاخان قرار گرفت و لذا خلع درجه گردید و روانه زندان شد. دکتر باقر عاقلی علت این برخورد رضاخان با وی را اختلاف امان الله با ضرغامی می داند که به سبب آن، گذشته از خلع درجه و زندانی کردن سرلشکر جهانبانی، رضاخان دستور داد کلیه جهانبانی ها را از ارتش اخراج نمایند.در زمان ترمیم کابینه قوام السلطنه، وی به عنوان وزیر پست و تلگراف معرفی شد. در سیم شهریور سال ۱۳۲۰ امان الله به عنوان وزیر کشور در کابینه فروغی مشغول به کار شد. از اقدامات او در این زمان که منصب وزارت کشور را بر عهده داشت، دستور و اقدام فوری دستگیری مختاری بود که قصد فرار از ایران را داشت و چند ماه بعد، در آذر ماه همان سال، در کابینه دوم محمد فروغی به سمت وزارت راه رسید و جای دکتر محمد سجادی نشست. وی قبل از سپهبد هدایت، وزیر جنگ دوره زاهدی در سال ۱۳۲۷ به سپهبدی رسید. در کابینه علی سهیلی نیز وزیر جنگ شد. قبل از دولت زاهدی در طول سی سال فقط هشت نفر به درجه سپهبدی رسیدند که یکی از آن ها امان الله جهانبانی بود. وی در کابینه سپهبد فضل الله زاهدی نیز در کابینه حضور داشت و این بار به عنوان معاون وزیر کشور که خود زاهدی بود، مشغول به کار بود و در کابینه دوم زاهدی نیز به عنوان وزیر مشاور شروع به کار کرد. در مهر ماه سال ۱۳۳۳ در مذاکرات نفت، امان الله به عنوان سناتورهای عضو کمیسیون مجلس سنا در این جلسه حضور داشت. سپهبد جهانبانی، از اعضای شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران هم بود. او از جمله سناتورهایی بود که شش دوره در مجلس سنا شرکت داشت. آقای تفضلی که سرپرستی انتشارات و رادیو را بر عهده داشت، برای بهبود روابط ایران و شوروی، توسط سپهبد جهانبانی نوارهایی از رادیو مسکو گرفت و در رادیو ایران پخش کرد. وی در نهم شهریور ماه سال ۱۳۵۰، به ریاست سنی مجلس سنا انتخاب گردید. به گزارش ساواک وی باعث داخل شدن عمال شوروی و به قول دکتر بهنام، جاسوس شوروی به داخل ارکان ارتش شده است که آن شخص روسی به کمک سپهبد جهانبانی به عنوان کارشناس وارد ارتش ایران شد. او مدتی ریاست کانون افسران بازنشسته را بر عهده داشت و مدتی نیز با ریاست سازمان تربیت بدنی مشغول به کار بود.
ازدواج و مرگ او
...

پیشنهاد کاربران

بپرس