اویغوری

اویْغوری
از زبان های آلتاییک در شاخۀ جنوب شرقی (جغتایی) ترکیک، عمدتاً رایج در ترکستان چین و برخی نواحی قزاقستان و قیرقیزستان. اویغورها در آغاز از خط سغدی در آثار مکتوب خود استفاده می کردند، اما با پذیرفتن دین اسلام و تأثیر زبان های ایرانی، خط فارسی را پذیرفتند. از ۱۹۳۶ و ۱۹۵۰ از خط لاتین و سپس سیریلیک استفاده کردند. اما از ۱۹۷۶ دوباره خطی فارسی گونه رایج شد. واژه های ترکی، فارسی، عربی، چینی و روسی در اویغوری زیاد است. مرکز فرهنگی مهم اویغوری کاشغر است که زبان فارسی از قدیم جایگاه مهمی در آن داشته است. زبان اویغوری امروزی از آمیزش ترکی جغتایی و زبان های ایرانی به وجود آمده و خود به زبانی مستقل تبدیل شده است و از این رو همچون جغتایی، به سبب همزیستی و همسایگی با خراسان بزرگ و ناحیۀ پامیر سرشار از واژه های فارسی است و حتی واژه های دخیل عربی از راه فارسی وارد اویغوری شده است که در واژه های ترکیبی دیده می شود. واژه های ترکیبی اویغوری در مجموع حالت های زیر را دارند: ترکی + ترکی، ترکی + فارسی، اروپایی + فارسی، روسی + فارسی، عربی + ترکی، چینی + فارسی، فارسی + فارسی. در خط فارسی اویغوری اِعراب نمی گذارند، بلکه حرکت حرف در خود واژه نشان داده می شود. مانند قه سیده که همان «قصیده» است و ئراده که همان «اراده» است. این موضوع باعث آشفتگی در ریشه یابی واژگانی می شود. زبان اویغوری از نظر دستوری همچون دیگر زبان های ترکی است و حتی هنگامی که واژه ای فارسی است، مثل آرزوکردن یا تیارکردن، به اویغوری آرزوفیلماق «آرزو کردن» و تیارلیماق «آماده کردن/تیارکردن» ادا می شود. ویژگی های دیگر صرفی و نحوی اویغوری را می توان در ترکی باز جست.