ایثار در قران

[ویکی فقه] ایثار در قرآن. ایثار ، به معنی از خودگذشتگی و مقدّم داشتن دیگران بر خود است.
واژه ایثار بر وزن اِفعال از ریشه «ا ث ر» و به معنای مقدّم داشتن دیگری بر خود است اما گاه در معنایی وسیع تر به هرگونه ترجیح بین دو طرف گفته می شود. این مفهوم در اصطلاح به معنای مقدم شمردن دیگری بر خود در کسب سود و منفعتی یا پرهیز از ضرر و زیانی است که نهایت برادری و دوستی بین دو نفر را نشان می دهد. نقطه مقابل این خصلت انسانی را بخل دانسته اند که به معنای پرهیز از رساندن هرگونه سودی به دیگران است ، گرچه مساوات به معنای قرار دادن خویش در مرتبه ای همسان دیگران نیز مفهومی مقابل بخل به شمار می رود که البته در مقایسه با ایثار در رتبه ای پایین تر از آن قرار داشته و در نقطه وسط میان بخل و ایثار قرار دارد.
استعمال در قرآن
واژه ایثار در قرآن نیامده.اما هم خانواده های آن از همین باب، ۵ بار در قرآن به کار رفته است. ایثار در آیه نخست در مورد برگزیده شدن یوسف از میان برادرانش و در آیه دوم درباره بی توجهی ساحران به فرعون در برابر آیات الهی و در سومین آیه در مورد انصار که مهاجران را در نیازمندی ها بر خود مقدم می شمرند و در آیات چهارم و پنجم درباره مذمت ترجیح دنیا بر آخرت آمده است.کاربردهای گوناگون این واژه نشان می دهد که چنین اصطلاحی در عصر نزول شکل نگرفته بود و در قرآن تنها معنای لغوی آن به کار رفته، گرچه در آیه ۹ سوره حشر معنای لغوی مطابق با معنای اصطلاحی در آمده است، ازاین رو برای بررسی موضوع ایثار در قرآن باید به جستوجوی کلید واژه های دیگری باشیم که به نوعی در ارتباط معنایی با این اصطلاح است.در این بررسی به مفاهیمی همچون: بِرّ ، احسان ، اِطعام ۹ انفاق یا عناوینی نظیر فروش جان و مال به خداوند و در نقطه مقابل به مفاهیم بخل، شحّ یا عناوینی نظیر مقدّم داشتن خود بر پیامبر برمی خوریم.
رابطه ایثار و عرب قبل از اسلام
مفهوم ایثار بر اثر وجود پاره ای صفات اخلاقیِ مرتبط با آن مانند بخشش و مهمان نوازی و گذشت در نظام اخلاقی عرب قبل از اسلام برای مردم شبه جزیره مفهومی شناخته شده بود. آیات قرآن با امضای این رفتار نیک آن را در خدمت اهداف دین جدید قرار داده و گاه با ایجاد تغییراتی به اصلاح و تکمیل آن پرداخته است. مهم ترین آیه ایثار که به صراحت از آن یاد شده، درباه میزبانی صمیمانه انصار از مهاجران پس از مهاجرت مسلمانان مکّه به مدینه است:«والَّذینَ تَبَوَّءُو الدّارَ والایمنَ مِن قَبلِهِم یُحِبّونَ مَن هاجَرَ اِلَیهِم ولا یَجِدونَ فی صُدورِهِم حاجَةً مِمّا اوتوا و یُؤثِرونَ عَلی اَنفُسِهِم ولَو کانَ بِهِم خَصاصَةٌ». در این آیه از خصلت مهمان دوستی و جود و بخشش خالصانه مسلمانان مدینه نسبت به مهاجران مکّه یاد شده و ایثار آنان به رغم نیاز شدید خویش ستایش شده است.سپس با گذر از این ماجرای تاریخی به بیان این گزاره اخلاقی عام پرداخته شده که هرکس بتواند با پرهیز از بخل، صفت خویشتن دوستی افراطی خود را مهار کند همو رستگار شده است:«و مَن یوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَاُولئِکَ هُمُ المُفلِحون» در آیه قبل از این آیه نیز خداوند از مهاجران یاد می کند که برای یاری خداوند و پیامبرش از ثروت و وطن خویش چشم پوشیده، در پی فضل الهی هجرت گزیدند:«لِلفُقَراءِ المُهجِرینَ الَّذینَ اُخرِجوا مِن دیرِهِم واَمولِهِم یَبتَغونَ فَضلاً مِنَ اللّهِ و رِضونًا ویَنصُرونَ اللّهَ ورَسولَهُ اُولئِکَ هُمُ الصّدِقون». همنشینی این دو گروه با تکیه بر وجود خصلت مشترکی میانشان ما را به عنصر اساسی مفهوم ایثار رهنمون می سازد.این دو گروه هر دو با گذر از خویشتن به آرمانی والاتر اندیشیده، در مسیر آن از هرگونه گذشتی دریغ نکردند.با مبنا قرار دادن این مؤلفه معنایی به آیات دیگری دست می یابیم که از جانبازی مؤمنان در راه دین جدید یاد می کند.
ایثار جانی
...