ایجاب صغرا

[ویکی فقه] ایجاب صغرا یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای موجبه بودن صغرای قیاس؛ شرط انتاج شکل اول و سوم قیاس است.
از جمله شرایط انتاج شکل اول و شکل سوم، ایجاب صغراست.
شرط انتاج شکل اول
وجه این شرط در شکل اول این است که در این شکل، اوسط بر اصغر حمل شده است و حمل باید ایجابی باشد تا اتحاد اوسط با اصغر از صغرا استفاده شود و اگر اوسط با اصغر متحد نباشد مباین خواهند بود و با فرض مباینت، حکمی که در کبرا برای اوسط ثابت شده است (ایجاب یا سلب محمول) به اصغر سرایت نخواهد کرد، زیرا حکم شیء در مباین جاری نیست. خلاصه آنکه اندراج اصغر در اوسط و اتحاد آنها بایستی قطعی باشد تا اوسط، اکبر را برای اصغر اثبات یا از آن سلب کند.
شرط انتاج شکل سوم
در شکل سوم، حکم در کبرا بر اوسط شده است تا محمول (اکبر) را، که برای اوسط اثبات یا از آن سلب شده، به وسیله اوسط برای اصغر نیز اثبات یا از آن سلب کنیم. اگر صغرا موجبه نباشد اصغر با اوسط اتحادی ندارد تا حکم اوسط برای اصغر ثابت شود، زیرا حکم مباین به مباین سرایت نمی کند. علاوه بر این، اگر صغرا موجبه نباشد در موارد متعددی که اجزای قیاس از جهت کمّ و کیف و سایر شرایط یکسان اند، اختلاف پدید می آید و نتیجه صحیح، گاهی موجبه و گاهی سالبه می شود؛ مثلاً در صورتی که هر دو مقدمه سالبه باشد. اگر بگوییم: هیچ انسانی اسب نیست و هیچ انسانی صاهل نیست، نتیجه صحیح این است که بگوییم: بعضی از اسب ها صاهل اند، و در مثال دیگر اگر بگوییم: هیچ انسانی اسب نیست و هیچ انسانی پرنده نیست، نتیجه صحیح این است که بگوییم: بعضی از اسب ها پرنده نیستند. در صورتی که صغرا سالبه و کبرا موجبه باشد اگر بگوییم: هیچ انسانی اسب نیست و همه انسان ها ناطق اند، نتیجه صحیح این است که بگوییم: بعضی از اسب ها ناطق نیستند، اما اگر بگوییم: هیچ انسانی اسب نیست، و همه انسانها حساس اند، نتیجه صحیح این است که بگوییم: بعضی از اسب ها حساس اند. اختلاف نتیجه (در سلب و ایجاب) با اتحاد شرایط، نشان باطل بودن قیاس و دلیل بر این است که بین مطلوب و قیاس رابطه ای وجود ندارد و مطلوب، لازم قیاس نیست.
مستندات مقاله
...