[ویکی نور] «ایران در زمان ساسانیان»؛ تاریخ ایران ساسانی تا حمله عرب و وضع دولت و ملت در زمان ساسانیان، نوشته کریستین سن، ترجمه رشید یاسمی این کتاب به انگلیسی نوشته شده و به وضع دولت و دربار ساسانی و احوال مردمان آن روزگار پرداخته است. نویسنده سی سال پیش از پرداختن به این کتاب، شاهنشاهی ساسانیان را نوشت، اما پس از آن، بر پایه کشف های تازه ای از آن عصر مانند کتیبه های شاه پور نخست در کعبه زردشت، «مواد تازه و سودمندی» در باره تاریخ تمدن ساسانی و صنعت و دیانت آن عصر به دست آورد و از این رو، به جای چاپ دوباره اش و افزودن اطلاعات نوپدید در آن، به ساماندهی ایران در زمان ساسانیان بر پایه دوره های تاریخی همت گماشت که آن را «واسطه العقد» دیگر نوشته های او و سبکش را «سهل و ممتنع» می توان دانست؛ زیرا به رغم ژرفکاوی سندهای کهن و آثار گوناگون تاریخی، شیوایی و رسایی سخن را نیز در روایت آنها فرو نگذارده و در پانوشت کتاب، یادداشت های سودمندی به پژوهش گران عرضه کرده است.
چارچوب اصلی کتاب، تاریخ سیاسی روزگار ساسانیان است و ویژگی های مادی و معنوی مردم، اوضاع اجتماعی، چگونگی صنعت و اندیشه های دینی - فلسفی آن دوران، در این چارچوب عرضه شده است. گزارشی در باره پیشینه تمدن ایران پیش از ساسانیان بر پایه منابع یونانی، ارمنی، سریانی و چینی و شمار و ویژگی های منابع تاریخ سیاسی و مدنی ساسانیان با عنوان مقدمه در دو بخش گنجیده و ویژگی های سازمان اداری شاهنشاهی و اطلاعات موجود در باره تمدن و جامعه ساسانی نیز در دَه فصل جداگانه همراه با موضوع های خُرد و مشخص شده با ستاره (*)، به شکل توصیفی با یادآوری منابع آنها در پانوشت آمده اند. نویسنده، شرح درازدامنی در باره هر یک از موضوع ها عرضه می کند، اما از رویدادهای نظامی و جنگی آن دوران به تندی می گذرد. البته داستان «جنگ شاه پور با رومیان» کوتاه و چکیده نیست؛ زیرا وی در این باره از روایتی عینی و بی مانند فردی حاضر در آن ماجرا بهره برده است.
نویسنده در بخش نخست به توصیف سازمان اجتماعی و سیاسی دولت اشکانی می پردازد و با اشاره به پیدایی کوچ نشین ها و سلسله های پادشاهی شمال و شرق ایران و روی کردشان به دولت اشکانی، از آشوب ها و ناآرامی های موجود در آن مرزها و هجرت های مردمان آن سامان گزارش می دهد و با توصیف مذهب نخستین و دین کهن آریاییان (پرستش طبیعت و اجرام آسمانی) و پی جویی باورهای زردشتی در سرچشمه های «مهرپرستی» آن دوران، از روند پیدایی و دگرگونی دین ایرانیان؛ یعنی اصلاح شدن «دیوپرستی» با سروده های زردشت (گاثاها) سخن می گوید و سرانجام به زبان های «عامه» و «ادبی» و رسم الخط دوره های اشکانی و ساسانی (لغت متوسط ایران) و پیوند این زبان ها و شیوه های نوشتن، با زبان و خط آرامی می پردازد.
بخش دوم این کتاب، منابع پهلوی، عربی، یونانی (لاتین)، ارمنی، سریانی و چینی تاریخ سیاسی - اجتماعی روزگار ساسانیان را در بر دارد. نویسنده، کتیبه «پای کولی» و سنگ نوشته ضلع شرقی «کعبه زردشت» را از منابع تاریخی معاصر ساسانیان می شمرد که به رغم شکستگی ها و پراکندگی هایشان، اطلاعات سودمندی در باره تاریخ آن دوران به زبان پهلوی عرضه می کنند. وی پس از آوردن فهرستی توصیفی از کتیبه ها و سنگ نگاره های ساسانی، از تأثیر گذاری نقش های سکه های پهلوی ساسانی، در شناسایی پادشاهان آن عصر سخن می گوید و منابع دین رسمی کشور را در عهد ساسانیان، کتاب های مقدس به زبان اوستایی (اوستای ساسانی دارای 21 نسک) و ترجمه متون اوستایی با شرح پهلوی (زند) می شمرد.
دیگر منبع تاریخی عصر ساسانیان، «خوذای نامگ» است که بسیاری از نویسندگان تاریخ های عربی و فارسی، در باره سرگذشت ایران پیش از اسلام، از آن بهره برده و به «سیَر ملوک العجم» یا «سیَر الملوک» یا «شاه نامه» ترجمه اش کرده اند. اصل خدای نامه پهلوی و ترجمه ابن مقفع از این کتاب، در دست نیست. شاه نامه فردوسی که به زبان فارسی از زندگی پادشاهان و پهلوانان باستان گزارش می دهد، ترجمه دیگری از آن منابع پهلوی به شمار می رود. نویسنده، هم چنین با اشاره به دیدگاه های نِلد در این باره، سرچشمه های این منابع نخستین را بررسی می کند و آثار دیگر نویسندگان را مانند حمزه اصفهانی ارزیابی می نماید و از سندهایی مانند «نامه تنسر به پادشاه طبرستان» یاد می کند که در پاره ای از کتاب های تاریخی گنجانده شده اند. وی در پایان، فهرستی از مهم ترین منابع عربی و ایرانی تاریخ ساسانیان عرضه می کند و به اقتباس هر یک از آنها از دیگری و ارتباطشان با یک دیگر می پردازد.
چارچوب اصلی کتاب، تاریخ سیاسی روزگار ساسانیان است و ویژگی های مادی و معنوی مردم، اوضاع اجتماعی، چگونگی صنعت و اندیشه های دینی - فلسفی آن دوران، در این چارچوب عرضه شده است. گزارشی در باره پیشینه تمدن ایران پیش از ساسانیان بر پایه منابع یونانی، ارمنی، سریانی و چینی و شمار و ویژگی های منابع تاریخ سیاسی و مدنی ساسانیان با عنوان مقدمه در دو بخش گنجیده و ویژگی های سازمان اداری شاهنشاهی و اطلاعات موجود در باره تمدن و جامعه ساسانی نیز در دَه فصل جداگانه همراه با موضوع های خُرد و مشخص شده با ستاره (*)، به شکل توصیفی با یادآوری منابع آنها در پانوشت آمده اند. نویسنده، شرح درازدامنی در باره هر یک از موضوع ها عرضه می کند، اما از رویدادهای نظامی و جنگی آن دوران به تندی می گذرد. البته داستان «جنگ شاه پور با رومیان» کوتاه و چکیده نیست؛ زیرا وی در این باره از روایتی عینی و بی مانند فردی حاضر در آن ماجرا بهره برده است.
نویسنده در بخش نخست به توصیف سازمان اجتماعی و سیاسی دولت اشکانی می پردازد و با اشاره به پیدایی کوچ نشین ها و سلسله های پادشاهی شمال و شرق ایران و روی کردشان به دولت اشکانی، از آشوب ها و ناآرامی های موجود در آن مرزها و هجرت های مردمان آن سامان گزارش می دهد و با توصیف مذهب نخستین و دین کهن آریاییان (پرستش طبیعت و اجرام آسمانی) و پی جویی باورهای زردشتی در سرچشمه های «مهرپرستی» آن دوران، از روند پیدایی و دگرگونی دین ایرانیان؛ یعنی اصلاح شدن «دیوپرستی» با سروده های زردشت (گاثاها) سخن می گوید و سرانجام به زبان های «عامه» و «ادبی» و رسم الخط دوره های اشکانی و ساسانی (لغت متوسط ایران) و پیوند این زبان ها و شیوه های نوشتن، با زبان و خط آرامی می پردازد.
بخش دوم این کتاب، منابع پهلوی، عربی، یونانی (لاتین)، ارمنی، سریانی و چینی تاریخ سیاسی - اجتماعی روزگار ساسانیان را در بر دارد. نویسنده، کتیبه «پای کولی» و سنگ نوشته ضلع شرقی «کعبه زردشت» را از منابع تاریخی معاصر ساسانیان می شمرد که به رغم شکستگی ها و پراکندگی هایشان، اطلاعات سودمندی در باره تاریخ آن دوران به زبان پهلوی عرضه می کنند. وی پس از آوردن فهرستی توصیفی از کتیبه ها و سنگ نگاره های ساسانی، از تأثیر گذاری نقش های سکه های پهلوی ساسانی، در شناسایی پادشاهان آن عصر سخن می گوید و منابع دین رسمی کشور را در عهد ساسانیان، کتاب های مقدس به زبان اوستایی (اوستای ساسانی دارای 21 نسک) و ترجمه متون اوستایی با شرح پهلوی (زند) می شمرد.
دیگر منبع تاریخی عصر ساسانیان، «خوذای نامگ» است که بسیاری از نویسندگان تاریخ های عربی و فارسی، در باره سرگذشت ایران پیش از اسلام، از آن بهره برده و به «سیَر ملوک العجم» یا «سیَر الملوک» یا «شاه نامه» ترجمه اش کرده اند. اصل خدای نامه پهلوی و ترجمه ابن مقفع از این کتاب، در دست نیست. شاه نامه فردوسی که به زبان فارسی از زندگی پادشاهان و پهلوانان باستان گزارش می دهد، ترجمه دیگری از آن منابع پهلوی به شمار می رود. نویسنده، هم چنین با اشاره به دیدگاه های نِلد در این باره، سرچشمه های این منابع نخستین را بررسی می کند و آثار دیگر نویسندگان را مانند حمزه اصفهانی ارزیابی می نماید و از سندهایی مانند «نامه تنسر به پادشاه طبرستان» یاد می کند که در پاره ای از کتاب های تاریخی گنجانده شده اند. وی در پایان، فهرستی از مهم ترین منابع عربی و ایرانی تاریخ ساسانیان عرضه می کند و به اقتباس هر یک از آنها از دیگری و ارتباطشان با یک دیگر می پردازد.