برهان امکان و وجوب

محتویات [نمایش]
برهان وجودی ابن سینا [ویرایش]
ابن سینا در برهان سینوی بیان می کند که هرچیزی که بتوان تصور کرد، اعم از اینکه وجود داشته باشد یا نه، یکی از این ۳ وضعیت را دارد:
واجب الوجود بالذات: چیزی که وجود نداشتن آن محال است.
ممکن الوجود بالذات: چیزی که وجود داشتن یا وجود نداشتن آن محال نیست.
ممتنع الوجود: چیزی که وجود داشتن آن محال است.
با استفاده از مفهوم واجب الوجود:
واجب الوجود ازلی و ابدی است؛ زیرا با نبود آن در هر زمانی، دیگر نبودنش محال نیست و این خلاف فرض است ( یعنی اگر چنین باشد دیگر آن موجود واجب الوجود نیست ) .
واجب الوجود نمی تواند به هیچ شرطی مشروط و به هیچ چیزی وابسته باشد؛ زیرا اگر اینطور باشد، وجود چیزی که وجود نداشتن آن محال است نقض می شود.
واجب الوجود خالص و یکپارچه است و مرکب نیست؛ زیرا خلاف فرض است.
واجب الوجود یکتا و واحد است؛ زیرا اگر مثلا دو واجب الوجود داشته باشیم، باید یکی صفتی داشته باشد که دیگری ندارد، زیرا در غیر این صورت، هردو یکی بودند و دیگر تفاوتی نداشتند؛ پس موجود مذکور متناهی و محدود است و دیگر واجب نیست.
بر این اساس، هر موجودی، یا واجب الوجود بالذات است و یا ممکن الوجود بالذات. در فرض نخست، مطلوب، ثابت و حاصل است. و در فرض دوم، ممکن برای موجود شدن، نیازمند واجب است.
در توضیح بیش تر می توان گفت که ترجیح ممکن ( به وجود یا عدم ) بلامرجح ( واجب ) محال است.
نقد تقریر ابن سینا [ویرایش]
خلط میان مصداق و مفهوم [ویرایش]
انتقاداتی که به طور عام می توان به براهین امکانی وارد کرد، از جمله به برهان سینوی، در ادامه مقاله ذکر خواهد شد؛ اما به نظر می رسد که علاوه بر آن انتقادات، ایرادات برهان آنسلمی نیز به برهان سینوی وارد می شوند.
تقریری که در بالا ذکر شد، عملاً تفاوتی با برهان آنسلمی ندارد؛ زیرا سخنی از مصداق به میان نمی آورد و یکسره با فرضیات خودش سر و کار دارد.
برای مثال، می توان به جای تقسیم ابن سینا، اینگونه تقسیم کرد که موجودات یا ممتنع الوجودند یا خود به خود الوجود؛ و منظور از خود به خود الوجود موجوداتی مادی هستند که بی علت وجود داشته باشند. و در ادامه با استفاده از مفهوم خود به خود الوجود خواهیم داشت:
خود به خود الوجود هینطور بی خودی وجود دارد؛ زیرا اگر با علت به وجود آمده باشد، دیگر خود به خود الوجود نیست، که این خلاف فرض است.
خود به خود الوجود باید متعدد و مرکب باشد؛ زیرا طبق تعریف، خود به خود الوجود آن است که مادی و مرکب و صاحب اجزا باشد، پس اگر خود به خود الوجود مادی و مرکب و صاحب اجزا نباشد، خلاف فرض است و به تناقض می رسیم.
می توانیم به تصور خود از هیولای اسپاگتی پرنده، مفهوم وجود را ضمیمه کنیم و آن را هیولای اسپاگتی پرنده موجود، یا هیولای اسپاگتی پرنده واجب الوجود بنامیم، اما از این قول وجود چنین چیزی منتج نمی شود.
زمانی می توان هیولای اسپاگتی پرنده واجب الوجود را موجود دانست، که در جهان خارج مصداقی برای تعریف آن - که در ذهنمان داریم - بیابیم.
برهان وجودی ابن سینا چیزی بیش از یک پیش فرض نیست. بدین گونه که وجود خدا ( واجب الوجود بالذات ) را جزو مفروضات تلقی کرده است. در این صورت دیگر اثباتی رخ نمی دهد بلکه فقط پیش فرضی بیان می شود.
نقد اشکال خلط بین مصداق و مفهوم [ویرایش]
هستی، هست. این مطلب بدیهی بوده و یک اصل است. زیرا:
اگر هستی نباشد، یعنی هستی نیست. بنابراین هستی، نیستی است که این تناقض است. زیرا ثبوت شیء برای نفس خود ضروری است. برای مثال انسان، انسان است و چنین نیست که انسان، ناانسان باشد. پس ممکن نیست که هستی، نیستی یا همان ناهستی باشد. بنابراین هستی باید باشد. یعنی بودن آن واجب است که این یعنی واجب الوجود است. همچنین اگر هستی نباشد، آنگاه وجود داشتنی در کار نخواهد بود و هیچ چیزی نمی تواند موجود شود و چون می دانیم جهان پوچ و هیچ نیست و انسان، جهان، ماده و. . . همگی وجود دارند، بنابراین هستی نیز باید باشد. زیرا فرض نبودن آن مستلزم تناقض است.
واجب الوجود بالذات است، زیرا اگر ذاتاً واجب نبوده و به واسطه چیز دیگری واجب شود، از آن جا که می دانیم هست، پس آن چیز دیگر نیز باید باشد. زیرا اگر آن چیز دیگر نباشد، هستی نیز نخواهد بود. پس آن چیز دیگر نیز هست. برای آن که آن چیز دیگر وجود داشته باشد، باید هستی باشد. زیرا تا هستی نباشد، هیچ چیزی موجود نخواهد شد. پس این دور است. بنابراین فرض خلف باطل است.
هستی مشروط به شرطی نیست. یعنی نمی توانیم بگوییم اگر شرط p وجود داشته باشد آنگاه هستی وجود دارد. زیرا هر شرطی که در نظر بگیریم، این شرط یا وجود دارد یا وجود ندارد. اگر وجود نداشته باشد که حکم ثابت است. اما اگر وجود داشته باشد، پیش از وجود داشتن این شرط، خود وجود داشتن یا همان هستی باید وجود داشته باشد که این خلاف فرض است. چون هستی مشروط به شرطی نیست، بنابراین نمی توانیم بگوییم باید جهان، زمان یا هر چیز دیگری باشد تا هستی وجود داشته باشد.
هستی محض ازلی و ابدی است. زیرا اگر ازلی و ابدی نباشد، پس نبوده و سپس هستی شده است یا بوده و بعداً نخواهد بود. بنابراین هستی، نیستی بوده است یا هستی، نیستی خواهد بود که این تناقض است. زیرا هستی، هستی است تحت هر شرایطی. این گزاره همانگو ( توتولوژی ) است.
مفروضات دیگر نیز ثابت می شوند. مانند آن که وجود جزء ندارد و بسیط است و یکتا و واحد است.
همچنین هست . . .