[ویکی فقه] بُرْهان ِمُحَقَّق ، سیدبرهان الدین محقق حسینی ترمذی از صوفیان مشهور و از جمله پیران مولانا جلال الدین محمد بلخی بود.
او در میان مردم خراسان به «سید سِرّدان » شهرت داشته است . این شهرت به اعتبار فراست و اشراف برهان محقق بر ضمایر و خواطر مردم بوده است . بنابراین ، گفته آنان که سبب این شهرت را پیشگویی برهان محقق از آشنایی شمس تبریزی با مولانا دانسته اند درست نمی نماید. مولانا و سلطان ولد از او به صورت های سید برهان الدین محقق ، برهان محقق ، و گاه به مناسبت ضرورت های شاعرانه ، برهان و برهان ِ دین هم یاد کرده اند. برهان محقق از سادات حسینی ترمذ بوده است و از او با القاب «فخر آل یاسین » و «سید اقطاب » نام برده اند اما اینکه بعضی نام او را «سید حسین » ثبت کرده اند البته نادرست ، و ناشی از بی دقتی مصحح مناقب العارفین است .
← سال ولادت
برهان محقق عارفی بود آشنا به علوم ظاهر و باطن که به قول سلطان ولد در روم نظیری نداشت . او آثار و نگارشهای صوفیانه را به جدّ و از روی تأمل مطالعه می کرد و به قولی از «علوم طبی و حکمت الهی » نیز آگاهی داشت. با وجود این ، جز مجموعه ای از گفته هایش که به عنوان معارف گردآوری شده ، اثر مکتوب دیگری از وی باقی نمانده است .
← تفسیر سوره فتح منتسب به محقق
(۱) حافظ حسین ابن کربلایی ، روضات الجنان ، به کوشش جعفر سلطان القرائی ، تهران ، ۳۴۹ش . (۲) احمد افلاکی ، مناقب العارفین ، به کوشش تحسین یازیجی ، آنکارا، ۹۷۶م . (۳) میکائیل بایرام ، «سید برهان الدین محقق ترمذی در تلاطم حوادث سیاسی » مولانا از دیدگاه ترکان و ایرانیان ، تهران ، ۳۶۹ش . (۴) برهان محقق ، معارف ، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران ، ۳۳۹ش . (۵) عبدالرحمان جامی ، نفحات الانس ، به کوشش مهدی توحیدی پور، تهران ، ۳۶۶ش . (۶) حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به کوشش ادوارد براون ، لیدن ، ۹۱۰م . (۷) حسین خوارزمی ، جواهرالاسرار، به کوشش جواد شریعت ، اصفهان ، ۳۶۰ش . (۸) غیاث الدین خواندمیر، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی ، تهران ، ۳۶۲ش . (۹) امین احمد رازی ، هفت اقلیم ، به کوشش جواد فاضل ، تهران ، ۳۴۰ش . (۱۰) عبدالحسین زرین کوب ، سرّنی ، تهران ، ۳۶۶ش . (۱۱) فریدون سپهسالار، رساله در احوال مولانا جلال الدین مولوی ، به کوشش سعید نفیسی ، تهران ، ۳۲۵ش . (۱۲) بهاءالدین سلطان ولد، رباب نامه ، به کوشش علی سلطانی گرد فرامرزی ، تهران ، ۳۵۹ش . (۱۳) بهاءالدین سلطان ولد، ولدنامه مثنوی ولدی ، به کوشش جلال همایی ، تهران ، ۳۱۵ش . (۱۴) دیوان سنایی ، به کوشش مدرس رضوی ، تهران ، ۳۶۲ش . (۱۵) شمس تبریزی ، مقالات ، به کوشش محمدعلی موحد، تهران ، ۳۶۹ش . (۱۶) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، تهران ، ۳۶۶ش . (۱۷) بدیع الزمان فروزانفر، زندگانی مولانا جلال الدین محمد، تهران ، ۳۵۴ش . (۱۸) بدیع الزمان فروزانفر، مقدمه بر معارف نک: هم، برهان محقق . (۱۹) عبدالباقی گولپینارلی ، مولانا جلال الدین ، ترجمه توفیق هاشم پورسبحانی ، تهران ، ۳۶۳ش . (۲۰) عبدالباقی گولپینارلی ، مولویه بعد از مولانا، ترجمه توفیق هاشم پور سبحانی ، تهران ، ۳۶۶ش . (۲۱) محمدمعصوم معصوم علیشاه ، طرائق الحقائق ، به کوشش محمدجعفر محجوب ، تهران ، ۳۱۸ش . (۲۲) مولوی ، فیه ما فیه ، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران ، ۳۶۰ش . (۲۳) مولوی، کلیات شمس ، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران ، ۳۵۵ش . (۲۴) مولوی، مثنوی معنوی ، به کوشش نیکلسن ، لیدن ، ۹۳۳م . (۲۵) مولوی، مکتوبات ، به کوشش توفیق هاشم پور سبحانی ، تهران ، ۳۷۱ش . (۲۶) توفیق هاشم پور سبحانی ، تعلیقات بر مولانا جلال الدین .
او در میان مردم خراسان به «سید سِرّدان » شهرت داشته است . این شهرت به اعتبار فراست و اشراف برهان محقق بر ضمایر و خواطر مردم بوده است . بنابراین ، گفته آنان که سبب این شهرت را پیشگویی برهان محقق از آشنایی شمس تبریزی با مولانا دانسته اند درست نمی نماید. مولانا و سلطان ولد از او به صورت های سید برهان الدین محقق ، برهان محقق ، و گاه به مناسبت ضرورت های شاعرانه ، برهان و برهان ِ دین هم یاد کرده اند. برهان محقق از سادات حسینی ترمذ بوده است و از او با القاب «فخر آل یاسین » و «سید اقطاب » نام برده اند اما اینکه بعضی نام او را «سید حسین » ثبت کرده اند البته نادرست ، و ناشی از بی دقتی مصحح مناقب العارفین است .
← سال ولادت
برهان محقق عارفی بود آشنا به علوم ظاهر و باطن که به قول سلطان ولد در روم نظیری نداشت . او آثار و نگارشهای صوفیانه را به جدّ و از روی تأمل مطالعه می کرد و به قولی از «علوم طبی و حکمت الهی » نیز آگاهی داشت. با وجود این ، جز مجموعه ای از گفته هایش که به عنوان معارف گردآوری شده ، اثر مکتوب دیگری از وی باقی نمانده است .
← تفسیر سوره فتح منتسب به محقق
(۱) حافظ حسین ابن کربلایی ، روضات الجنان ، به کوشش جعفر سلطان القرائی ، تهران ، ۳۴۹ش . (۲) احمد افلاکی ، مناقب العارفین ، به کوشش تحسین یازیجی ، آنکارا، ۹۷۶م . (۳) میکائیل بایرام ، «سید برهان الدین محقق ترمذی در تلاطم حوادث سیاسی » مولانا از دیدگاه ترکان و ایرانیان ، تهران ، ۳۶۹ش . (۴) برهان محقق ، معارف ، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران ، ۳۳۹ش . (۵) عبدالرحمان جامی ، نفحات الانس ، به کوشش مهدی توحیدی پور، تهران ، ۳۶۶ش . (۶) حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، به کوشش ادوارد براون ، لیدن ، ۹۱۰م . (۷) حسین خوارزمی ، جواهرالاسرار، به کوشش جواد شریعت ، اصفهان ، ۳۶۰ش . (۸) غیاث الدین خواندمیر، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی ، تهران ، ۳۶۲ش . (۹) امین احمد رازی ، هفت اقلیم ، به کوشش جواد فاضل ، تهران ، ۳۴۰ش . (۱۰) عبدالحسین زرین کوب ، سرّنی ، تهران ، ۳۶۶ش . (۱۱) فریدون سپهسالار، رساله در احوال مولانا جلال الدین مولوی ، به کوشش سعید نفیسی ، تهران ، ۳۲۵ش . (۱۲) بهاءالدین سلطان ولد، رباب نامه ، به کوشش علی سلطانی گرد فرامرزی ، تهران ، ۳۵۹ش . (۱۳) بهاءالدین سلطان ولد، ولدنامه مثنوی ولدی ، به کوشش جلال همایی ، تهران ، ۳۱۵ش . (۱۴) دیوان سنایی ، به کوشش مدرس رضوی ، تهران ، ۳۶۲ش . (۱۵) شمس تبریزی ، مقالات ، به کوشش محمدعلی موحد، تهران ، ۳۶۹ش . (۱۶) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، تهران ، ۳۶۶ش . (۱۷) بدیع الزمان فروزانفر، زندگانی مولانا جلال الدین محمد، تهران ، ۳۵۴ش . (۱۸) بدیع الزمان فروزانفر، مقدمه بر معارف نک: هم، برهان محقق . (۱۹) عبدالباقی گولپینارلی ، مولانا جلال الدین ، ترجمه توفیق هاشم پورسبحانی ، تهران ، ۳۶۳ش . (۲۰) عبدالباقی گولپینارلی ، مولویه بعد از مولانا، ترجمه توفیق هاشم پور سبحانی ، تهران ، ۳۶۶ش . (۲۱) محمدمعصوم معصوم علیشاه ، طرائق الحقائق ، به کوشش محمدجعفر محجوب ، تهران ، ۳۱۸ش . (۲۲) مولوی ، فیه ما فیه ، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران ، ۳۶۰ش . (۲۳) مولوی، کلیات شمس ، به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران ، ۳۵۵ش . (۲۴) مولوی، مثنوی معنوی ، به کوشش نیکلسن ، لیدن ، ۹۳۳م . (۲۵) مولوی، مکتوبات ، به کوشش توفیق هاشم پور سبحانی ، تهران ، ۳۷۱ش . (۲۶) توفیق هاشم پور سبحانی ، تعلیقات بر مولانا جلال الدین .
wikifeqh: برهان محقق