بزاق

بُزاق یا آب دهان یا خَدو که در زبان عامیانه تُف خوانده می شود، مایعی برون سلولی است که توسط غدد بزاقی تولید و در دهان ترشح می شود. بزاق انسان حاوی ۹۹/۵ درصد آب به همراه موادی چون الکترولیت ها، مخاط، گلبول های سفید، سلول های بافت پوششی، آنزیم هایی همچون لیپاز و آمیلاز، مواد ضد میکروب مثل پادتن A و لیزوزیم است. [ ۱]
آنزیم های موجود در بزاق برای آغاز فرایند هضم چربی ها و قندهایی مثل نشاسته ضروری هستند. بزاق همچنین برای شکستن و تجزیهٔ باقیمانده های غذا میان دندان ها و جلوگیری از خراب شدن و پوسیدگی دندان ها عاملی ضروری است. از دیگر وظایف بزاق مرطوب سازی و نرم کردن غذاها در دهان و آسان کردن جویدن و بلع غذا می باشد. همچنین بزاق باعث حفظ رطوبت مخاط دهان و زبان و گلو و حلق شده و صحبت کردن، تنفس و همچنین حس چشایی را با تولید کربنیک آنهیدراز بهبود می بخشد. [ ۲] یکی دیگر از وظایف بزاق تنظیم pH حفرهٔ دهانی می باشد که این عمل باعث می شود عمر دندان ها افزایش یابد و در مقابل خوردگی و پوسیدگی های اسیدی مقاومت کنند. همچنین بزاق ضدعفونی کننده است و دارای آنزیمی به نام لیزوزیم می باشد که باعث کشته شدن باکتری های دیواره دار می شود.
در گونه های مختلف جانوری بزاق می تواند نقش های متفاوت و متنوعی ایفا کند. برخی از پرستوها برای ساختن آشیانهٔ خود از بزاق خود کمک می گیرند. بسیاری از مارهای سمی از بزاق خود برای کشتن شکار یا دفاع از خود در مقابل خطرات استفاده می کنند. همچنین برخی از موجودات مانند کرم ابریشم در مرحلهٔ شفیرگی از بزاق خود برای ساختن پیله یا پوشش محافظ استفاده می کنند. [ ۳] بسیاری از جانوران برای تمیز کردن خود و ترمیم زخم ها از بزاق خود استفاده می کنند. بررسی ها نشان داده اند که بزاق برخی گونه ها مثل موش های آزمایشگاهی، با داشتن ترکیباتی همچون فاکتورهای رشد و برخی آنزیم ها قابلیت ترمیم سریع تر زخم و ضدعفونی کردن زخم ها را دارا است. [ ۴]
بدن یک انسان بالغ و سالم به طور روزانه ۱۵۰۰ میلی لیتر بزاق تولید می کند و این میزان در هنگام خواب به شدت کاهش پیدا می کند. در انسان، غدد تحت فکی حدود ۷۰–۷۵ درصد از بزاق را تولید می کند و غدد بناگوشی نیز ۲۰–۲۵ درصد از بزاق را تولید می کند و مقدار ناچیز باقیمانده را سایر غدد بزاقی تولید می کنند. [ ۵]
ترشحات بزاق توسط عوامل مکانیکی و اعصاب به طور خود کار کنترل می گردد. اعصاب سمپاتیک و پارا سمپاتیک استثنائاً در این مورد هر دو به عنوان تحریک کننده می باشند، به طوری که تحریک اعصاب پارا سمپاتیک ( از طریق بو و مزهٔ غذا ) ترشحات آبکی بزاق و تحریک اعصاب سمپاتیک.

بُزاق (saliva)
در مهره داران، ترشحات قلیاییِ غدد بزاقی. به هضم غذا در دهان و بلع آن کمک می کند. در پستانداران، حاوی آنزیم آمیلاز است که نشاسته را به گلوکز تجزیه می کند. غدد بزاقی پشه ها و سایر حشرات خون خوار مواد ضدانعقاد تولید می کنند.