بلسان

/balsAn/

لغت نامه دهخدا

بلسان. [ ب َ ل َ ] ( ع اِ ) درختی است کوچک مانند درخت حنا و در عین الشمس که از توابع مصر است روید و روغنش منافع بسیار دارد. ( منتهی الارب ). شجره مصری است و برگ وی به برگ سداب ماند اما سفیدتر بود. ( از اختیارات بدیعی ). درختی معروفست جز در ده مطریه که از توابع مصر است نمی باشد، ورقش به سداب ماند و بر سفیدی زند. ( نزهة القلوب ). در حوالی فسطاط مصر گیاهی شاخه مانند میروید که آنرا بلسان نامند و جز در آنجا، در جایی دیگر از دنیا موجود نباشد. ( از صورالاقالیم اصطخری ). درختی است معروف که در بلاد حبش می روید ارتفاعش 13 قدم شاخه ها و برگهایش کوچک و سبز می باشد، و بلسم جلعاد که در عطر وخوشبویی مشهور بود از آن تحصیل میشد. شعراو مورخین قدیم آن را بسیار توصیف نموده اند و اطبای قدیم نیز منافع بسیار برای آن ذکر کرده اند از قبیل شفای امراض و جراحات و غیره. و در آن زمان در میان اهالی مشرق نیز بسیار مستعمل بود بطوری که تجار آن را خریده به مصر میبردند و اهالی مصر آنرا خریده برای تدهین اموات به کار میبردند. و در کتاب مقدس مذکور است که قافله اسماعیلیان که یوسف را خریدند بلسان به مصر میبردند و بعد از چندی کمیاب شده بازارش بسیار رواج یافت بطوری که به دو برابر با نقره فروخته میشد.گویند چون تیطس و پومپیوس به رومیه مراجعت می نمودندقدری بلسان با خود بردند تا علامات فتح و ظفر ایشان باشد. اما طور تحصیل بلسان آن است که درخت مرقوم را به استصواب تیشه یا تبر قدری زخم کرده بلسان از آن جاری شده در ظرفهای گلی که برای این کار آماده است ریخته میشود. برخی را عقیده است که زقوم همان بلسان جلعاد است. ( از قاموس کتاب مقدس ). مایع روغنی معطری که از چند گیاه مختلف بدست می آید. بلسان مکی از درخت بلسان ، و بلسان امریکایی از درخت کبوده کانادایی ، و بلسان افریقایی از بادرنجبویه کاناری که گیاه کوچکی است گرفته میشود. ( از دایرةالمعارف فارسی ). گیاهی است از تیره سدابیان که بصورت درختچه است و دارای گلهای سفید می باشد. همه اعضای این گیاه محتوی ماده صمغی می باشند که در صورت خراش یا نیش حشرات این ماده ٔصمغی از آن خارج میشود. دانه این گیاه را حب البلسان نیز گویند و بنام تخم بلسان در تداوی مصرف میشود. درخت بلسان. ابوشام. بشام. بلسم مکه. درخت بلسان مکی. بلسم اسرائیل. مکه بلسن آغاجی. بلسان آغاجی. بلسان مکی. شجرةالبلسم. ( از فرهنگ فارسی معین ) : بیشتر بخوانید ...

فرهنگ فارسی

( اسم ) ۱- گیاهی از تیر. سدابیان که بصورت درختچه است و دارای گلهای سفید می باشد . هم. اعضای این گیاه محتوی ماد. صمغی میباشند که در صورت خراش یا نیش حشرات این ماد. صمغی از آن خارج میشود درخت بلسان ابوشام بشام بلسم مکه درخت بلسان مکی بلسم اسرائیل مکه بلسن مکی بلسم اسرائیل مکه بلسن آغاجی بلسان آغاجی بلسان مکی شجره البلسم . توضیح دان. این گیاه را حب البلسان نیز گویند و بنام تخم بلسان تخم بلسان در تداوی مصرف میشود . ۲- بلسان نام عام هم. گیاهانی است که از آنها صمغ استخراج میشود . یا بلسان مکی . بلسان

فرهنگ عمید

۱. گیاهی درختچه ای با گل های سفید کوچک خوشه ای، برگ های مایل به سفید، پوست زردرنگ، و چوب سنگین، سرخ رنگ، و خوش بو.
۲. صمغی که از ساقۀ این گیاه می گیرند و مصرف دارویی دارد.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] بَلَسان، درخت چه ای خاردار، به نام علمی کُمّیفُرا اُپوبالسامُم، که از شیره آن، روغنی خوشبو دارای خواص درمانی می گیرند؛ که در این مقاله به پیشینه و خواص درمانی آن اشاره می شود.
بَلَسان، درخت چه ای خاردار، به نام علمی کُمّیفُرا اُپوبالسامُم (خانواده بورْسِرائیان)، که از صَمغِ (شیره) آن، روغنی خوشبو دارای خواص درمانی می گیرند.
واژگان
واژه های بلسان و بَلْسَم (روغن/ مرهمِ بلسان) و بَشام در عربی، bolesem یا em § sbe عبری، blsamon یونانی، و balsamum لاتینی با واژه اکّدیِ mu § bas و سُریانی marsaappu، همه به یک معنی، هم ریشه اند. .
پیشینه
بلسان از روزگار باستان در خاورمیانه و نزدیک و در حوزه دریای مدیترانه شناخته شده بوده است.
← گیاه شناس یونانی
...

[ویکی الکتاب] ریشه کلمه:
ب (۲۶۴۹ بار)
لسن (۲۵ بار)

زبان. لغت. مثل . . که مراد از هر دو زبان است و مثل . . که مراد لغت است مثل زبان عربی، زبان فارسی و غیره. جمع آن در قرآن السنه است . در آیه . مراد اختلاف لغات است. * . گره از زبان من بگشای منطقم را روان کن تا سخنم را بفهمند. راغب گوید: موسی در زبان عقده و گره نداشت غرض قدرت تکلم است (روانی منطق) ما را در باره عقده زبان موسی «علیه السلام» سخنی است که در«عقد» و «بان تبین» گفته‏ایم. در باره این مطلب که موسی در بچگی در نزد فرعون اخگر را به دهان گذاشت زبانش سوخت و معیوب شد دلیل روشنی در دست نیست و آن در مجمع و غیره بلفظ «قیل - روی» نقل شده است. در المیزان از الدرالمنثور از اسماء و در برهان دو حدیث از اسماء بنت عمیس و ابن عباس نقل شده که اسماء گوید: رسول خدا«صلی الله علیه واله» را دیدم در کنار ثبیر می‏فرمود: روشن باد ثبیر روشن باد ثبیر( ثبیر کوهی است در کنار مکه و آبی است در دیار مزینه ظاهرا اولی مراد است) بعد گفت: اَلَّلهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِما سَئَلَکَ اَخیِ مُوسی اَنْ تَشْرَحَ لی صَدْری وَ اَنْ تُیَسِرَ لی اَمْری وَ اَنْ تَحُلَّ عُقْدِةً مِنْ لِسانی یَفْقَهُوا قَوْلی وَ اجْعَلْ لی وَزیراً مَنْ اَهْلی عَلِیاً اَخی اُشْدُدْ بِهِ اَرْزی وَ اَشْرِکْهُ فی اَمْری کَیْ نُسَبِحَکَ کَثیراً وَ نَذْکُرَکَ کَثیراً اِنَکَّ کُنْتَ بِنابَصیراً» در این دعا می‏بینیم که رسول خدا «صلی الله علیه و اله» حل عقده زبانش را از خدا می‏خواهد با آن‏که گرهی در زبان نداشت پس منظور روانی نطق است. چنانکه . آن را روشنتر می‏کند. * . . مراد از لسان صدق در این دوآیه چیست؟ لسان چنانکه طبرسی فرموده یاد کردن است اعم از مدح یا ذم «جائَنی لِسانُ فُلانٍ» یعنی مدح یا ذم او به من رسید و نیزگوید: عرب به طور استعاره لسان را بمعنی قول بکار برند، علی هذا لسان صدق در آیه به معنی یادنیک و ثناء جمیل است در اقرب گوید لسان صدق به معنی ذکر حسن است طبرسی آن را ثناء جمیل گفته است. نگارنده گوید: احتمال دارد بقاء شریعت مراد باشد که توأم با ثناء جمیل و نام نیک است. چنانکه در باره ابراهیم «علیه السلام» آمده . خدا توحید و برائت از بتان را کلمه باقی کرد در نسل ابراهیم «علیه السلام».

دانشنامه عمومی

دانشنامه آزاد فارسی

بَلَسان
درختچه ای خاردار با نام علمی Commifora opobalsamum متعلق به تیرۀ کُندر (Buraseraceae)، که از صمغ آن، روغن خوشبو و دارای خواص دارویی می گیرند. در گذشته روغن بلسان بهترین و گران بهاترین اَطْیاب (مواد خوشبوی) گیاهی به شمار آمده است، اما امروز دیگر مصارف زیادی ندارد. در کتب طب سنتی مطالب زیادی راجع به خواص این روغن و اجزای گوناگون درختچه بلسان وجود دارد که بیشتر برگرفته از منابع یونانی است. در ایران از این روغن برای درمان همۀ انواع زخم ها و ضرب دیدگی ها استفاده می کردند. همچنین آن را در عطاری ها به عنوان بادشکن، مقوّی معده، خلط آور و جلوگیری کننده از سرماخوردگی و لرزه می فروشند.

مترادف ها

balm (اسم)
خوشبویی، مرهم، بلسان

balsam (اسم)
مرهم، بلسان، درخت گل حنا

فارسی به عربی

بلسم

پیشنهاد کاربران

بلسانی: پیشانی، عرصه ی بلسانی: عرصه ی پیشانی
از کوه فرود آمد زین پیری نورانی
پیداش مسلمانی در عرصه ی بلسانی
( سنایی )
بَلَسان ، درختچه ای خاردار، به نام علمی کُمّیفُرا اُپوبالسامُم ( خانوادة بورْسِرائیان ) ، که از صَمغِ ( شیرة ) آن ، روغنی خوشبو دارای خواص درمانی می گیرند.
واژگان . واژه های بلسان و بَلْسَم ( = روغن / مرهمِ بلسان ) و بَشام ( رجوع کنید به دنبالة مقاله ) در عربی ، bolesem یا em § s ¦ be عبری ، bؤlsamon یونانی ، و balsamum لاتینی با واژة اکّدیِ mu § bas و سُریانی ma ¦ rsa ¦ appu ، همه به یک معنی ، همریشه اند ( رجوع کنید به تعلیقات لیوی بر اَقراباذینِ کِندی ، ش 43، ص 245؛ محمد سعید، ص 23ـ24 ) .
...
[مشاهده متن کامل]

پیشینه . بلسان از روزگار باستان در خاورمیانه و نزدیک و در حوزة دریای ( مدیترانه ) شناخته شده بوده است . شاید قدیمترین وصف گیاهشناختی بلسان از آنِ حکیم و طبیعیدان یونانی ، تئوفراستوس ( ح 371ـ287 ق م ) باشد، که می گوید: «درختِ همیشه سبزِ آن به بلندی یک ] درختچة [ انارِ نسبتاً بزرگ و دارای شاخه های بسیار است ؛ برگش مانند برگ سَداب ولی بسیار کمرنگتر از آن است ؛ میوه ( دانه ) اش در اندازه و شکل و رنگ مانند میوة بُطْم ] = درخت سقّز [ است ؛ این ] میوه [ هم بسیار خوشبو است و بویش حتی از بوی صمغ درخت تندتر است » ( ج 2، ص 245ـ246 ) . همین وصف با تفصیلی بیشتر از طریق ترجمة عربی کتاب ادویة مفردة پزشک و گیاهداروشناس یونانی دیوسکوریدس ( سدة اول میلادی ) و شاید از منابع دیگری به حکمای دورة اسلامی رسیده است ( مثلاً رجوع کنید به وصف حکیم مؤمن ، پزشک شاه سلیمان صفوی ، ص 176، 270؛ نیز رجوع کنید به تصویر ) .
دربارة رویشگاههای باستانی بلسان گزارشهای متفاوتی در نوشته های پیشینیان یافت می شود. ظاهراً قدیمترین منبع اطلاع حکمای دورة اسلامی در این باب ، گزارش دیوسکوریدس ( ترجمة عربی به نقل ابن بیطار، ج 1، ص 107؛ ترجمة قدیم انگلیسی ، ص 18ـ19 ) بوده است ، که می گوید بلسان فقط در «غَوْرِ» ] درّة رود اُردن [ بلاد یهود ] = فلسطین ، به معنای گسترده تر قدیم [ می روید ( در ترجمة انگلیسی : «فقط در درّه ای در یهودیّه و در مصر» ) . اما برخی از این حکما ( از جمله ماسرْجویة بصری و ارّجانی ، هردو به نقل ابوریحان بیرونی ، ص 125؛ ابن بیطار، همانجا؛ و انطاکی ] متوفی 1008 [ ، ص 121 ) و، به تبع اینان ، برخی از متأخّران ( مثلاً مؤلفان برهان قاطع و منتهی الارب ، ذیل «بلسان » ) ، رویشگاه بلسان را فقط در مصر و آن هم در «روستا»یِ عین شمس ( = شهر عین شمسِ کنونی ، نزدیک قاهره ) ذکر کرده اند. زکریای قزوینی ( قرن هفتم ) ، بی ذکر مأخذ خود، می گوید: «رویشگاه بلسان جز در مطریّه ] روستایی در مصر قدیم ، دارای چاهی معروف [ در هیچ جای جهان نمی باشد و فقط در آنجاست که روغن آن را به دست می آورند» ( ص 180ـ 181 ) . انطاکی ( همانجا ) دربارة چاه مذکور از «کتب نصاری '» ( ؟ ) نقل می کند که حضرت مریم ، علیهاالسلام ، «وقتی که با ] فرزند خود [ مسیح گریخت ، به مطریه پناه برد و در کنار این چاه اقامت کرد، و وقتی که جامه های مسیح را شست و آب آنها را چلانید، بلسان ] در کنار آن چاه [ رویید. نصاری این درخت را بزرگ می دارند، روغن آن را به چند برابر وزن آن به زر می خرند، آن را در آب غسل تعمید می اندازند، و بطریقها و راهبان آن را ذخیره می کنند»، و قزوینی ( همانجا ) می افزاید که «در مطریه مردی نصرانی هست که ] شیرة [ بلسان را می پزد و با تصفیة آن ، روغن بلسان به دست می آورد، و هیچکس را از ] راز این [ صناعت آگاه نمی کند». برخلاف اینها، احمدبن محمد غافقی ، گیاهداروشناس اندلسی ( متوفی 560 ) ادعا کرده است که بلسان در مصر نمی روید ( ص 17 ) . اما مصریان باستان روغن بلسان را از پونْت ( = نام مصری قدیم برای بخشی از شرق افریقا، احتمالاً شامل سومالیِ امروزی و بخشی از حبشه ) و شاید از جایهای دیگر وارد می کردند ( تعلیقات لیوی ، همانجا ) .
دربارة دیگر رویشگاههای قدیم بلسان این گزارشها را می یابیم : روغن بلسان در بابل بسیار شایع بود و مانند سَگْبینَج در پزشکی به کار می رفت ( تعلیقات لیوی ، همانجا ) ؛ «بلسان در بادیة سوریا می رود؛ می گویند فقط دو باغ ] در آنجا [ هست که بلسان در آنها کاشته می شود. . . و بلسان در هیچ کجا خودرو نیست . . . صمغ ناب ] حاصل از این دو کشتزار [ به دو برابر وزن خود به سیم فروخته می شود» ( تئوفراستوس ، همانجا ) ؛ در روزگار عبرانیان ، بلسان در باغهایی نزدیک بحرالمیّت کاشته می شد؛ فاتحان رومیِ فلسطین این باغها را تصرف کردند و، از آن پس ، باغهای بلسانِ اریحا و عین جَدی منبع درآمد مهمی برای رومیان گردید ( د. جودائیکا ، ذیل "Balsam" ، به نقل از پلینیوس اصغر ] = پلینیوس اکبر؟ [ ؛ نیز رجوع کنید به گفتة نیقلاوس ] = نیکلائوسِ دمشقی ، سدة اول ق م [ ، به نقل ابوریحان بیرونی ، ص 125ـ 126: «بلسان در شام در نزدیکی بحرالزَّفت ] = بحرالمیّتِ مذکور [ می باشد» ) . به روایت جیمز هاکس ( ص 186 ) ، «بلسان . . . در بلاد حَبَش ] ظاهراً منظور همان پونت است [ می روید؛ در قدیم ، بَلْسَمِ جِلْعاد ] ناحیه ای کوهستانی در فلسطین در مشرق رودخانة اُردن [ به خوبی و خوشبویی معروف بود و بازرگانان آن را خریده به مصر می بردند و اهالی مصر آن را برای تدهین اموات به کار می بردند. . . پس از چندی کمیاب شد. . . به طوری که به دوبرابر وزن با نقره فروخته می شد. »
بلسان گونه های بسیاری دارد، که برخی از آنها در سومالی و یَمَن یافت می شود؛ به حال خودرو در بادیة مکّه نیز می روید و در آنجا به آن ، بِشِم می گویند ( د. جودائیکا ، همانجا ) . واژة بشم صورت امروزین بَشام است که وصف مدلول آن در آثار برخی از پیشینیان یافت می شود. قدیمترین وصف آن شاید نوشتة کوتاه ابوحنیفة دینوری ( قرن سوم ؛ ج 1، ص 46ـ47 ) باشد، که گیاهان عربستان را خوب می شناخت ، ولی او متعرّض قرابت بشام و بلسان نشده است . وصف گیاهشناس نامدار اندلسی ، ابوالعباس نباتی معروف به ابن الرومیّة ( 561ـ637 ) ، صریحتر است ( به نقل ابن بیطار، ج 1، ص 95 ) : «. . . بشام در کوههای مکّه بسیار است . شاخه ها و برگهای آن مانند آنِ بلسان . . . ولی خود درختش بسی بزر . . .

بپرس