بنی اسد

بنى اسد خود به چندین شاخه و عشیرة دیگر - که در برخى مآخذ، شمار آن را به 4 رسانده اند - تقسیم مى شد نک: نویری ، /50؛ نیز کلبى ، همان ، 68 - 69 که از مهم ترین آنها مى توان به بنى فَقْعَس ، بنى صیدا، بنى نَضربن قُعَین ، بنى زَنیه ، بنى غاضره و بنى نعامه اشاره کرد ابن قتیبه ، المعارف ، 5؛ نیز نک: ابن درید، 80. بنى اسد بعدها، پس از پراکنده شدن در عراق و شام ، به شاخه های دیگری نیز تقسیم شدند نک: دنبالة مقاله .
بنى اسد غالباً در شبه جزیرة عربستان ، در صحرای نجد و تهامه و در کنار منابع آب سکنا داشتند نک: ابوالفرج ، 5/00، 77، 7/6. یاقوت حموی به گروهى از ساکنان بنى اسد در آنجاها اشاره کرده است /11، 01، 76، /01، 00، جم. مشهورترین مسکن ایشان در سرزمین «فَید»، کنار دو رشته کوه مهم اجأ و سلمى ه م بود، اما قبیلة یمانى طَى ّ آنجا را از دست بنى اسد به درآورد و موجب پراکندگى بیشتر آنان شد نک: قلقشندی ، /49. گفته اند که خزیمة بن مدرکه ، نیای بنى اسد، نخستین مُضَری ای بود که در مکه سکنا گزید و اول کسى بود که بت هُبَل را در جای خود نصب کرد و بدین سبب ، آن را هبل خزیمه مى خواندند کلبى ، الاصنام ، 8. فرزندان خزیمه بعدها بر اثر منازعات قبیله ای ، از مکه هجرت کردند و در صحرای نجد و تهامه پراکنده شدند نک: ابن عدیم ، /34. با این همه ، از پاره ای روایات چنین برمى آید که کسانى از بنى اسد تا سالها بعد، هنگام ظهور اسلام ، همچنان در مکه سکنا داشتند نک: بلاذری ، انساب . . . ، /59.
کهن ترین مأخذ تاریخى موجود که نامى از بنى اسد آورده ، به تقریب به اوایل سدة م مربوط مى شود. توضیح اینکه ، در سدة م ، گروه بسیاری از قبایل قحطانى جنوب عربستان ، به سوی شمال هجرت کردند و در شمال شرقى عربستان ، در حیره - جایى نزدیک کوفة فعلى - امارتى زیرنظر و نفوذ ساسانیان ایران برپا کردند که تا سدة م پابرجا بود. اینان را لخمیان یا آل منذر نیز مى خواندند. قلمرو حکومتى اینان به تدریج گسترش یافت و به نجد و بادیةالشام رسید و به ویژه امرؤالقیس - فرمانروای قدرتمند آنان - توانست اعراب بادیه نشین آن نواحى را به اطاعت دولت حیره درآورد. در سنگ نبشته ای که از گور او در نماره - واقع در جنوب دمشق - به دست آمده ، از قبیلة بنى اسد به عنوان یکى از قبایل تابع آن دولت یاد شده است نک: پیگولوسکایا، 9 - 0؛ تقى زاده ، 22، حاشیة . روایات منابع اسلامى ، تاریخ بنى اسد را دست کم در بخشى از عربستان و برهه ای از زمان ، باملوک کنده ، به ویژه امرؤالقیس - شاعر نام بردار عصر جاهلى متفاوت با امرؤالقیس فرمانروای حیره - مرتبط مى دانند دربارة کندیان و امرؤالقیس ، نک: پیگولوسکایا، 36، 47.
بنابر روایات ، در سدة م بخش بزرگى از قبیلة کنده ، به شمال عربستان مهاجرت کردند و در میان قبایل معدّ ساکن شدند و اندکى بعد با یاری دولت بیزانس ، حکومتى به رقابت با لخمیان تأسیس کردند همو، 04. بنى اسد از جمله قبایلى بودند که تابعیت حُجر، آخرین فرمانروای کنده و پدر امرؤالقیس را پذیرفتند یعقوبى ، /77؛ ابوالفرج ، /1 - 2؛ حمزه ، 11؛ ابن اثیر، الکامل ، /13 - 14 و به او مالیات مى پرداختند؛ بعدها از پرداخت مالیات تن زدند و یا به هر حال ، بر حکومت حجر و کنده که به سراشیب ضعف و ناتوانى افتاده بود، شوریدند و سرانجام بر آنان چیره شدند و حجر خود به دست بنى اسد از پای درآمد نک: ابن قتیبه ، الشعر. . . ، 3؛ ابوالفرج ، /5 - 6؛ ابن اثیر، همان ، /15. موضوع خون خواهى امرؤالقیس از عاملان قتل پدرش ، یعنى بنى اسد در اشعار منسوب به او - که تاکنون بارها بررسى و نقد شده مثلاً نک: حسین ، 32 بب - انعکاس وسیع یافته است امرؤالقیس ، قطعات 6، 3، 9؛ اصمعى ، 24 - 27؛ قس : بلاشر، 92. بر مبنای روایاتى که گویا بیشتر با توجه به اشعار منسوب به امرؤالقیس بازسازی شده ، وی قبایل شمال را برضد بنى اسد متحد کرد و انتقام خون پدر خویش را از آنان گرفت و سرانجام شیخ بنى اسد را نیز به قتل رساند. آن گاه خود از بیم منذر - فرمانروای حیره که در پى او بود - گریخت و به قیصر روم پناه برد. اما سرانجام امپراتور روم ، به اغوای مردی از بنى اسد او را به حیله کشت نک: کلبى ، الاصنام ، 7؛ یعقوبى ، /79 - 81؛ ابن اثیر، همان ، /16 - 19؛ نیز نک: پیگولوسکایا، 46 - 47.
از دیگر مسائل مربوط به تاریخ این قوم در پیش از اسلام ، نزاعها و درگیریهای قبیله ای است که به «ایام العرب » ه م شهرت دارد. بنابراین روایات ، بنى اسد همچون دیگر قبایل ، پیوسته در جنگ و گریز و حلف و صلح بود مثلاً نک: ابوالفرج ، /5 بب، 0/5 بب. به طور مشخص در دو روز مشهور به «یوم ذات الاثل » یا «یوم الکلاب » و «یوم النسار»، قبیلة بنى اسد نقش عمده داشت نک: ابوعبیده ، ایام العرب ، /34 بب، 58 بب، النقائض ، /39 - 41.
از دیگر حوادث مربوط به بنى اسد، مقارن ظهور اسلام ، شرکت ایشان در مجموعة قبایل متحد و هم پیمان قریش معروف به «احابیش » است ابن سعد، /27؛ دربارة احابیش ، نک: زریاب ، 6 - 8. پیوند قبیلة بنى اسد با قریش تا سالها، به گونه های مختلف استوار بود.
در آغاز ظهور اسلام ، کسانى از این قبیله ، به ویژه آنها که ساکن شهر مکه بودند، در میان مسلمانان اولیه دیده مى شدند؛ مانند قیس بن عبدالله اسدی که از مهاجران به حبشه بود ابن هشام ، /؛ ابن اثیر . . .