تاج الدین شهرستانی

[ویکی فقه] تاج الدین شهرستانی شخصیتی تأثیرگذار در کلام اسلامی و تاریخ نگاری ادیان است.
شهرستانی، تاج الدین، ابوالفتح محمدبن عبدالکریم، شخصیتی تأثیرگذار در کلام اسلامی و تاریخ نگاری ادیان.وی از پیش گامان رویکرد علمی به مطالعه ادیان است. دربارۀ زندگی و خاندان او آگاهی چندانی در دست نیست.وی در ۴۷۹ در یکی از شهرهای خراسان به نام شهرستان، که اکنون در جمهوری ترکمنستان قرار دارد، به دنیا آمد و در همان شهر آموزشهای سنّتی را فراگرفت. سپس به نیشابور رفت و نزد شاگردان جوینی به تحصیل پرداخت.در آن جا قاضی ابوالمظفر احمدبن محمد خوافی (متوفی ۵۰۰)، که با غزالی دوستی داشت، فقه شافعی را بدو آموخت.ابوالقاسم سلیمان بن ناصر انصاری (متوفی ۵۲۱) کلام اشعری را به او معرفی کرد.شهرستانی شوق وافری به فراگیری علم تفسیر داشت.در نیشابور صوفی ناشناخته ای، که احتمالاً شیعی اسماعیلی بود، او را با معانی باطنی قرآن آشنا کرد.
حوادث ده سوم زندگی شهرستانی
شهرستا عنوان پیوند نی در ده سوم زندگی اش، در ۵۱۰ به حج رفت و در بازگشت، در بغداد توقف کرد.دوست وی، ابوالفتح اسعدبن محمد مَیهنی، که در نظامیه (مدرسه شافعیان اشعری در بغداد) حضور داشت، شغلی آموزشی به او داد و شهرستانی سه سال در آن جا به تدریس پرداخت.اما با بیرون آمدن کتاب الملل و النحل او، که در فضای ظاهرگرای اهل سنّت مقبولیتی نداشت، این اشتغال دوامی نیافت. همین رویداد سبب شد که وی با نوشتن دو اثر دیگر بکوشد اعتماد اشاعره را دوباره به خود جلب کند.شهرستانی در نهایةالاقدام با صراحت بیشتری به دفاع از دیدگاه اشعری اهتمام کرده است. وی بعدها با انتقاد سخت از ابن سینا در کتاب مصارعة الفلاسفة، راه غزالی را ادامه داد.شهرستانی پس از آن به دربار سلطان سنجر سلجوقی پیوست و از تکریم نصیرالدین محمود وزیر برخوردار شد.حمله ترکان غزّ از آسیای مرکزی به پادشاهی سلطان سنجر پایان داد و شهرستانی در خلال این حمله در آخر شعبان ۵۴۸ درگذشت.
نظام فکری تأثیر گذار بر شهرستانی
غنا و اصالت تفکر فلسفی و کلامی شهرستانی در آثار عمدۀ او نمایان است. برخلاف آنچه غالباً گفته شده است، نمی توان او را به طور مسلّم متکلمی اشعری محسوب کرد.شهرستانی از آن رو که اصطلاحات فلسفی و کلامی متفاوت و فراوانی را با هم درآمیخته است، شخصیتی نیست که بتوان او را به آسانی ارزیابی کرد.وی هم متکلم و هم فیلسوف بود و آثار او غالباً تلفیقی است از توصیف عینی ادیان و مذاهب گوناگون با تحلیل انتقادی وجوهی که از دید او بیش از اندازه نامعقول تلقی می شده است.وی در اندیشه پیچیدۀ خود از سه نظام فکری تأثیر گرفته است و فروکاستن این تأثیرات به سنّتی واحد، عمق و غنای سهم او را محدود خواهد کرد.نظام اول، نگرش کلامی اهل سنّت است که مبنای آن حجیت کتاب و سنت است؛ دوم، فلسفه یونانی مآب ابن سیناست؛ و سوم، صورت اسماعیلی تشیع که با تأکید بر مرجعیت قدسی امام هدایت یافته از جانب خدا همراه است.این سه مکتب اسلامی را معمولاً کم وبیش متعارض می شمرند، اما شهرستانی مفاهیم خاصی از دو مکتب اشعری و سینوی را پذیرفته است که با گرایش اسماعیلی سازگاری دارد.
نگارش غیر صریح شهرستانی
...