[ویکی فقه] «تاج المفرق» از سفرنامه های مغربی حج، نوشته خالد بن عیسی بلوی است.
کتاب تاج المفرق فی تحلیة علماء المشرق از منابع و سفرنامه های مغربی و اندلسی قرن هشتم ق. است. «تاج المفرق» به معنای تاج سر است. نویسنده در این سفرنامه، دیده هایش را یادداشت کرده و شرح دیدارش با دانشوران اسلامی در شهرهای مختلف را بازگو نموده و از مباحثات علمی با آنان گزارش داده است.ابوالبقاء خالد بن عیسی بلوی/بلوی فقیه و قاضی از قبیله بلویین اندلس است که از طائفه قضاعه یمن منشعب شده است. او در قتوریه/قنتوریه از مناطق مریه اندلس در سال ۷۱۳ق. زاده شد. گویا در جوانی به سال ۷۳۶ق. به سفر پرداخت. از پدرش که قاضی قتوریه بود، دانش های مختلف را فراگرفت. سپس به غرناطه رفت و از دانشوران آن جا و آن گاه از محدثان فاس علوم مختلف را آموخت و به قتوریه بازگشت. بیشتر روایاتش را از جد مادری اش عبدالمنعم سماک و ابواسحق بن جابر دریافت نموده است. نیز مشایخ متعدد در شهرهای اندلس، تونس، قاهره و اسکندریه داشت. در تونس مدتی نویسنده و کاتب امیر بود. پس از بازگشت به اندلس، از مشاهیر علم و فقه و ادب به شمار می رفت و از این رو، قاضی قتوریه گشت. سپس قضاوت برشانه، از شهرهای اندلس، را عهده دار شد. برخی سال وفاتش را ۷۶۵ق. دانسته اند که گویا صحیح نیست؛ زیرا خالد بلوی نگارش سفرنامه را در روز آخر ربیع الاول ۷۶۷ق. به پایان رسانده و از سویی، ابن خطیب که کتابش را در ۷۸۰ق. نگاشته، با عبارت « رحمة الله علیه » از او یاد کرده است. بنا بر این، وی می بایست در میانه این دو تاریخ رحلت کرده باشد.
مشاهیر خاندان بلوی
از مشاهیر خاندان بلوی اندلس، از ابومحمد بلوی طرطوشی صاحب کتاب الشفاء فی الطب، ادیب مشهور ابویحیی بلوی غرناطی، ابوالحسن علی بلوی (م. ۲۲۳ق.) ، و ابومحمد عبدالمحمد بلوی (م. ۶۱۹ق.) می توان یاد کرد. از خانواده خالد بن عیسی بلوی، برادرش قاضی محمد بن عیسی بلوی و نواده اش قاضی علی بن احمد بن خالد شناخته شده هستند. علی بن احمد با کوشش فراوان به نسخه پردازی همین رحله پرداخت و در نگهداری آن کوشید. خالد بلوی افزون بر این سفرنامه، برنامج روایت ، دیوان شعر ، تخریجی در حدیث الرحمه، کتابی در اسانید ثلاثیاتصحیح بخاری، و گزیده ای از اشعار معاصران داشته است. در سفرنامه بلوی، به دانشوران و ادیبان روزگار و مراودات و محاورات مؤلف با آن ها بسیار اشاره شده که می تواند توضیح گر قصد مؤلف از نام گذاری کتاب به «تاج المفرق...» باشد. وی پیش از اشاره به نام کتاب، فشرده و چکیده ای از مطالب آن به دست داده است. مقری هم نام کتاب را به همین گونه آورده و آن را ستوده و مشتمل بر نکات سودمند دانسته است. در بررسی سفرنامه های اندلسی و مغربی، بر تاثیر ادبیات شرق اسلامی بر این منطقه و نیز نحوه شکل گیری نثر و اسلوب بلاغی بلوی تاکید شده است.
ویژگی سفرنامه تاج المفرق
از ویژگی های سفرنامه بلوی، گزارش تاریخ فرهنگی شهرها در قالب دیدار با ادیبان و دانشوران و محدثان در سرزمین های گوناگون است. این سنت فرهنگی ـ آموزشی در میان سفرنامه نویسان مغربی رواج داشت و کسانی مانند عبدری و ابن رشید فهری نیز به بازگویی چنین گزارش هایی می پرداختند. گزارش های بلوی در باره مکان ها و شهرها ساختاری یکنواخت دارد. این ساختار حاوی وصف وضع عمومی شهر، آمارها و گزارش هایی از اقتصاد و تجارت و زراعت، مساجد و مزارها و مکان های مقدس، دیدار نویسنده با عالمان و ادیبان و محدثان، و نقل اجازات و اشعار است. هنگام گذر نویسنده از تونس به اسکندریه، قاهره، بیت المقدس و دیگر شهرهای بزرگ، همین گونه گزارش به کار رفته است. دغدغه های صوفیانه خالد بلوی، از شرح خرقه ای که از یکی از دانشوران اهل تصوف گرفته و نیز اجازه روایت کتب عرفانی آشکار است.بلوی در آغاز می گوید که به قصد حج و در طلب علم از شهر قتوریه خارج شده است. او حرکت خود را در روز شنبه ۱۸ صفر ۷۳۶ق. با وداع از خانواده و دوستان آغاز می کند؛ وداعی که از هر عذابی سخت تر بوده است. از همان آغاز، استناد به قطعات و اشعار در این اثر شکل می گیرد و نثر آهنگین و مسجع، بر گزارش های آن سایه ای سنگین می افکند؛ به گونه ای که شناخت جاهایی را که بلوی از آن جا گذر کرده و حوادثی را که دیده و حتی فهم عواطف و احساسات شخصی او را دشوار می گرداند. ویژگی دیگر این سفرنامه، افزون بر بیان سرگذشت نام آوران، آوردن گزارش هایی از حیات اجتماعی و فکری و علمی روزگار مؤلف است. از این رو، این اثر آمیزه ای از شعر، تاریخ، فقه و تراجم است. صرف نظر از نثر خاص اثر، وصف های بلوی گاه تیزبینانه و دقیق است. وی هنگامی که از شهر عباد در تلمسان گذر می کند، از ابوالحسن مرینی سلطان بنی مرینی (حک: ۷۳۱-۷۴۹ق.) به نیکی یاد می نماید.
← حضور در نماز جمعه
...
کتاب تاج المفرق فی تحلیة علماء المشرق از منابع و سفرنامه های مغربی و اندلسی قرن هشتم ق. است. «تاج المفرق» به معنای تاج سر است. نویسنده در این سفرنامه، دیده هایش را یادداشت کرده و شرح دیدارش با دانشوران اسلامی در شهرهای مختلف را بازگو نموده و از مباحثات علمی با آنان گزارش داده است.ابوالبقاء خالد بن عیسی بلوی/بلوی فقیه و قاضی از قبیله بلویین اندلس است که از طائفه قضاعه یمن منشعب شده است. او در قتوریه/قنتوریه از مناطق مریه اندلس در سال ۷۱۳ق. زاده شد. گویا در جوانی به سال ۷۳۶ق. به سفر پرداخت. از پدرش که قاضی قتوریه بود، دانش های مختلف را فراگرفت. سپس به غرناطه رفت و از دانشوران آن جا و آن گاه از محدثان فاس علوم مختلف را آموخت و به قتوریه بازگشت. بیشتر روایاتش را از جد مادری اش عبدالمنعم سماک و ابواسحق بن جابر دریافت نموده است. نیز مشایخ متعدد در شهرهای اندلس، تونس، قاهره و اسکندریه داشت. در تونس مدتی نویسنده و کاتب امیر بود. پس از بازگشت به اندلس، از مشاهیر علم و فقه و ادب به شمار می رفت و از این رو، قاضی قتوریه گشت. سپس قضاوت برشانه، از شهرهای اندلس، را عهده دار شد. برخی سال وفاتش را ۷۶۵ق. دانسته اند که گویا صحیح نیست؛ زیرا خالد بلوی نگارش سفرنامه را در روز آخر ربیع الاول ۷۶۷ق. به پایان رسانده و از سویی، ابن خطیب که کتابش را در ۷۸۰ق. نگاشته، با عبارت « رحمة الله علیه » از او یاد کرده است. بنا بر این، وی می بایست در میانه این دو تاریخ رحلت کرده باشد.
مشاهیر خاندان بلوی
از مشاهیر خاندان بلوی اندلس، از ابومحمد بلوی طرطوشی صاحب کتاب الشفاء فی الطب، ادیب مشهور ابویحیی بلوی غرناطی، ابوالحسن علی بلوی (م. ۲۲۳ق.) ، و ابومحمد عبدالمحمد بلوی (م. ۶۱۹ق.) می توان یاد کرد. از خانواده خالد بن عیسی بلوی، برادرش قاضی محمد بن عیسی بلوی و نواده اش قاضی علی بن احمد بن خالد شناخته شده هستند. علی بن احمد با کوشش فراوان به نسخه پردازی همین رحله پرداخت و در نگهداری آن کوشید. خالد بلوی افزون بر این سفرنامه، برنامج روایت ، دیوان شعر ، تخریجی در حدیث الرحمه، کتابی در اسانید ثلاثیاتصحیح بخاری، و گزیده ای از اشعار معاصران داشته است. در سفرنامه بلوی، به دانشوران و ادیبان روزگار و مراودات و محاورات مؤلف با آن ها بسیار اشاره شده که می تواند توضیح گر قصد مؤلف از نام گذاری کتاب به «تاج المفرق...» باشد. وی پیش از اشاره به نام کتاب، فشرده و چکیده ای از مطالب آن به دست داده است. مقری هم نام کتاب را به همین گونه آورده و آن را ستوده و مشتمل بر نکات سودمند دانسته است. در بررسی سفرنامه های اندلسی و مغربی، بر تاثیر ادبیات شرق اسلامی بر این منطقه و نیز نحوه شکل گیری نثر و اسلوب بلاغی بلوی تاکید شده است.
ویژگی سفرنامه تاج المفرق
از ویژگی های سفرنامه بلوی، گزارش تاریخ فرهنگی شهرها در قالب دیدار با ادیبان و دانشوران و محدثان در سرزمین های گوناگون است. این سنت فرهنگی ـ آموزشی در میان سفرنامه نویسان مغربی رواج داشت و کسانی مانند عبدری و ابن رشید فهری نیز به بازگویی چنین گزارش هایی می پرداختند. گزارش های بلوی در باره مکان ها و شهرها ساختاری یکنواخت دارد. این ساختار حاوی وصف وضع عمومی شهر، آمارها و گزارش هایی از اقتصاد و تجارت و زراعت، مساجد و مزارها و مکان های مقدس، دیدار نویسنده با عالمان و ادیبان و محدثان، و نقل اجازات و اشعار است. هنگام گذر نویسنده از تونس به اسکندریه، قاهره، بیت المقدس و دیگر شهرهای بزرگ، همین گونه گزارش به کار رفته است. دغدغه های صوفیانه خالد بلوی، از شرح خرقه ای که از یکی از دانشوران اهل تصوف گرفته و نیز اجازه روایت کتب عرفانی آشکار است.بلوی در آغاز می گوید که به قصد حج و در طلب علم از شهر قتوریه خارج شده است. او حرکت خود را در روز شنبه ۱۸ صفر ۷۳۶ق. با وداع از خانواده و دوستان آغاز می کند؛ وداعی که از هر عذابی سخت تر بوده است. از همان آغاز، استناد به قطعات و اشعار در این اثر شکل می گیرد و نثر آهنگین و مسجع، بر گزارش های آن سایه ای سنگین می افکند؛ به گونه ای که شناخت جاهایی را که بلوی از آن جا گذر کرده و حوادثی را که دیده و حتی فهم عواطف و احساسات شخصی او را دشوار می گرداند. ویژگی دیگر این سفرنامه، افزون بر بیان سرگذشت نام آوران، آوردن گزارش هایی از حیات اجتماعی و فکری و علمی روزگار مؤلف است. از این رو، این اثر آمیزه ای از شعر، تاریخ، فقه و تراجم است. صرف نظر از نثر خاص اثر، وصف های بلوی گاه تیزبینانه و دقیق است. وی هنگامی که از شهر عباد در تلمسان گذر می کند، از ابوالحسن مرینی سلطان بنی مرینی (حک: ۷۳۱-۷۴۹ق.) به نیکی یاد می نماید.
← حضور در نماز جمعه
...
wikifeqh: تاج_المفرق