[ویکی نور] تاریخ عالم آرای امینی شرح حکمرانی سلاطین آق قویونلو و ظهور صفویان. « تاریخ عالم آرای امینی»، کتابی است به زبان فارسی، نوشته فضل الله بن روزبهان خنجی اصفهانی، از عالمان قرن دهم هجری درباره رویدادهای دوران حکومت سلطان یعقوب اَق قویونلو.
فضل اللّه، غرض از تألیف این تاریخ را بیان سوانح دوران سلطان یعقوب معرفی می کند.
کتاب مشتمل بر سخن ناشر، مقدمه مصحح؛ علی اکبر عشیق، فهرست مطالب، دیباچه مولف و فصول متعدد است.
فضل اللّه، مانند دیگر تاریخ نویسان اسلامی، تاریخ عالم آرای امینی را با حمد و سپاس الهی آغاز می کند و سپس به توصیف و تمجید اولیا و خلفا که به باورش، پس از ختم نبوت، قایم مقام رسالت الهی و استوانه های دین بر روی زمین هستند، می پردازد. او معتقد است که خداوند با دارا بودن قدرت نامحدود، به مصداق آیه إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَۀً فِی الْأَرْضِ، انسان را به اعلی مرتبه شرف و ارجمندی رسانید و چشم عالم و اشرف مخلوقات قرارداد. به نظر وی جمیع نفوس کامل انسانی مظاهر اسماء الهی اند؛ یعنی حقّ تعالی با اسما و صفات خویش ناظر و ظاهر و حاضر در عالم است و هر ذره و هر مرتبه ای از این عالم نشانی از اسم و صفت متعالی او دارد. اگر در عالم نشانی از زیبایی و کمال است، همه حاکی از اسما و صفات و جمال و لطف او است و اگر کفر و زشتی در آن به نظر می آید، هم نشانی از اسما و صفات جلال و قهر او دارد. اگر تقابل و ترکیبی است، حکایت از تقابل و ترکیب مظاهر این اسما و صفات دارد. حق تعالی تمام شاهان روی زمین را بر حسب تفاوت حکومت و کشورگشایی، بر تختگاه دنیا مستقر ساخت تا بدین وسیله مظاهر قدرت و الطاف الهی آشکار گردد.
آیات و احادیثی که در متن تاریخ او، به کار رفته است، نشان دهنده دیدگاه خاص او در مسائل دینی و فرهنگی است. چنانکه وی در بخش اوّل کتاب، پس از حمد و سپاس خداوند، چندین صفحه را به مدح و منقبت پیامبر اسلام اختصاص می دهد و به عنوان فقیهی شافعی مذهب، به حدیث «انّی تارک فیکم الثّقلین کتاب اللّه و عترتی»، استناد می کند و کتاب و عترت را دو منهاج مستقیم و دو معیار قویم می داند، آن گاه به محوری ترین موضوع که خلافت است می پردازد.
فضل اللّه، غرض از تألیف این تاریخ را بیان سوانح دوران سلطان یعقوب معرفی می کند.
کتاب مشتمل بر سخن ناشر، مقدمه مصحح؛ علی اکبر عشیق، فهرست مطالب، دیباچه مولف و فصول متعدد است.
فضل اللّه، مانند دیگر تاریخ نویسان اسلامی، تاریخ عالم آرای امینی را با حمد و سپاس الهی آغاز می کند و سپس به توصیف و تمجید اولیا و خلفا که به باورش، پس از ختم نبوت، قایم مقام رسالت الهی و استوانه های دین بر روی زمین هستند، می پردازد. او معتقد است که خداوند با دارا بودن قدرت نامحدود، به مصداق آیه إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَۀً فِی الْأَرْضِ، انسان را به اعلی مرتبه شرف و ارجمندی رسانید و چشم عالم و اشرف مخلوقات قرارداد. به نظر وی جمیع نفوس کامل انسانی مظاهر اسماء الهی اند؛ یعنی حقّ تعالی با اسما و صفات خویش ناظر و ظاهر و حاضر در عالم است و هر ذره و هر مرتبه ای از این عالم نشانی از اسم و صفت متعالی او دارد. اگر در عالم نشانی از زیبایی و کمال است، همه حاکی از اسما و صفات و جمال و لطف او است و اگر کفر و زشتی در آن به نظر می آید، هم نشانی از اسما و صفات جلال و قهر او دارد. اگر تقابل و ترکیبی است، حکایت از تقابل و ترکیب مظاهر این اسما و صفات دارد. حق تعالی تمام شاهان روی زمین را بر حسب تفاوت حکومت و کشورگشایی، بر تختگاه دنیا مستقر ساخت تا بدین وسیله مظاهر قدرت و الطاف الهی آشکار گردد.
آیات و احادیثی که در متن تاریخ او، به کار رفته است، نشان دهنده دیدگاه خاص او در مسائل دینی و فرهنگی است. چنانکه وی در بخش اوّل کتاب، پس از حمد و سپاس خداوند، چندین صفحه را به مدح و منقبت پیامبر اسلام اختصاص می دهد و به عنوان فقیهی شافعی مذهب، به حدیث «انّی تارک فیکم الثّقلین کتاب اللّه و عترتی»، استناد می کند و کتاب و عترت را دو منهاج مستقیم و دو معیار قویم می داند، آن گاه به محوری ترین موضوع که خلافت است می پردازد.