[ویکی فقه] تسبیع دایره، تقسیم محیط دایره به ۷ کمان برابر، یا ساخت (ترسیم) ۷ ضلعی منتظم که در سده ۴ق/۱۰م بسیاری از دانشمندان دوره اسلامی را به خود مشغول ساخت.
در سنت ریاضیات اسلامی، رساله ای در این باب به ارشمیدس (همین مقاله) منسوب شده که ابن ندیم از آن با عبارت «کتاب تسبیع الدائرة در یک مقاله» یاد کرده است. اما ریاضی دانان دوره اسلامی غالباً در عنوان یا متن آثاری که در این باب نوشته اند، از اصطلاحاتی چون «عمل المسبع المتساوی الاضلاع فی الدائرة» و «عمل المسبع فی الدائرة» و «استخراج ضلع المسبع المتساوی الاضلاع» بهره گرفته اند. اما ابوالجود (همین مقاله) به رغم به کارگیری عبارات یادشده، به «توانایی ابوحامد صاغانی در (مسئله) تسبیع و دیگر مسائل هندسی» اشاره کرده و کمال الدین ابن یونس (همین مقاله) نیز هم در عنوان رسالات خود و هم هنگام اشاره به رساله منسوب به ارشمیدس و نیز رساله ای از ابوسعید سجزی، از همان اصطلاح تسبیع دایره بهره برده است.
رساله ارشمیدس
در متون یونانی، نشانه ای از نگارش چنین رساله ای توسط ارشمیـدس نمی توان یافت. از روایت عربی رایج در دوره اسلامی نیز تنها تحریری نوین که فردی فاضل به نام مصطفی صدقی ابن صالح در ۱۱۵۳ق/۱۷۴۰م با عنوان «عمل الدائرة المقسومة بسبعة اقسام متساویة لارشمیدس» فراهم آورده، به دست ما رسیده است. وی چنان که خود گوید: نسخه ای بسیار مغلوط از رساله ارشمیدس در این باره را به ترجمه ثابت بن قره در یک مقاله و ۱۸ شکل (قضیه یا مسئله) یافته، و پس از اصلاح متن، برخی براهین متأخران همچون ابوعلی حبوبی و شنی را نیز بدان افزوده است (درباره تغییرات اعمـال شده توسط مصطفـی صدقی، ). در ایـن رساله تنهـا دو مسئلـه ۱۷ و ۱۸ بـه تسبیـع دایره مربوط مـی شوند.
← قضیه هفده
در اواخر سال ۳۵۸ق/ ۹۶۹م ابوالجود محمد بن لیث با تلاش برای ترسیم مثلث متساوی الساقینی که یک زاویه آن و دو زاویه دیگر باشد، روشی نو در پیش گرفت. او نیز ترسیم این مثلث را به یافتن دو نقطه با شرایطی خاص روی یک پاره خط موکول کرد و به گمان خود، این دو نقطه را با استفاده از تقاطع یک سهمی و شاخه ای از یک هذلولی یافت. پس رساله ای در این باب به ابوالحسین عبیدالله بن احمد نوشت و سواد این رساله را نیز به ابومحمد عبدالله بن علی حاسب فرستاد. ابوسعید سجزی پس از به دست آوردن نسخـه ای از این رساله که امروزه نشانه ای از آن در دست نیست، دریافت که ابوالجود در نیمه دوم کار خود اشتباهـی مرتکب شده است. اما چـون خود نتوانست راه درست یافتن آن دو نقطـه را بیابد، از ابوالعلاء بن سهل کمک خواست و سرانجام با تکمیل کار توسط این یک، روش ابداعی ریاضی دانان مسلمان برای تسبیع دایره کامل شد.
روش ابوحامد صاغانی
...
در سنت ریاضیات اسلامی، رساله ای در این باب به ارشمیدس (همین مقاله) منسوب شده که ابن ندیم از آن با عبارت «کتاب تسبیع الدائرة در یک مقاله» یاد کرده است. اما ریاضی دانان دوره اسلامی غالباً در عنوان یا متن آثاری که در این باب نوشته اند، از اصطلاحاتی چون «عمل المسبع المتساوی الاضلاع فی الدائرة» و «عمل المسبع فی الدائرة» و «استخراج ضلع المسبع المتساوی الاضلاع» بهره گرفته اند. اما ابوالجود (همین مقاله) به رغم به کارگیری عبارات یادشده، به «توانایی ابوحامد صاغانی در (مسئله) تسبیع و دیگر مسائل هندسی» اشاره کرده و کمال الدین ابن یونس (همین مقاله) نیز هم در عنوان رسالات خود و هم هنگام اشاره به رساله منسوب به ارشمیدس و نیز رساله ای از ابوسعید سجزی، از همان اصطلاح تسبیع دایره بهره برده است.
رساله ارشمیدس
در متون یونانی، نشانه ای از نگارش چنین رساله ای توسط ارشمیـدس نمی توان یافت. از روایت عربی رایج در دوره اسلامی نیز تنها تحریری نوین که فردی فاضل به نام مصطفی صدقی ابن صالح در ۱۱۵۳ق/۱۷۴۰م با عنوان «عمل الدائرة المقسومة بسبعة اقسام متساویة لارشمیدس» فراهم آورده، به دست ما رسیده است. وی چنان که خود گوید: نسخه ای بسیار مغلوط از رساله ارشمیدس در این باره را به ترجمه ثابت بن قره در یک مقاله و ۱۸ شکل (قضیه یا مسئله) یافته، و پس از اصلاح متن، برخی براهین متأخران همچون ابوعلی حبوبی و شنی را نیز بدان افزوده است (درباره تغییرات اعمـال شده توسط مصطفـی صدقی، ). در ایـن رساله تنهـا دو مسئلـه ۱۷ و ۱۸ بـه تسبیـع دایره مربوط مـی شوند.
← قضیه هفده
در اواخر سال ۳۵۸ق/ ۹۶۹م ابوالجود محمد بن لیث با تلاش برای ترسیم مثلث متساوی الساقینی که یک زاویه آن و دو زاویه دیگر باشد، روشی نو در پیش گرفت. او نیز ترسیم این مثلث را به یافتن دو نقطه با شرایطی خاص روی یک پاره خط موکول کرد و به گمان خود، این دو نقطه را با استفاده از تقاطع یک سهمی و شاخه ای از یک هذلولی یافت. پس رساله ای در این باب به ابوالحسین عبیدالله بن احمد نوشت و سواد این رساله را نیز به ابومحمد عبدالله بن علی حاسب فرستاد. ابوسعید سجزی پس از به دست آوردن نسخـه ای از این رساله که امروزه نشانه ای از آن در دست نیست، دریافت که ابوالجود در نیمه دوم کار خود اشتباهـی مرتکب شده است. اما چـون خود نتوانست راه درست یافتن آن دو نقطـه را بیابد، از ابوالعلاء بن سهل کمک خواست و سرانجام با تکمیل کار توسط این یک، روش ابداعی ریاضی دانان مسلمان برای تسبیع دایره کامل شد.
روش ابوحامد صاغانی
...
wikifeqh: تسبیع_دایره