تعطیل

[ویکی فقه] تعطیل، اصطلاحی در کلام و عرفان اسلامی است.
تعطیل، اصطلاحی در کلام و عرفان اسلامی. تعطیل در لغت به معنای فرو گذاشتن و متوقف کردن کار است. در اصطلاح نفی وجود خداوند، نفی دخالت خداوند در جهان، نفی نبوت، نفی معاد و نیز نفی صفات خداوند را تعطیل گفته اند. این اصطلاح به طور عام در مقابل اسلام و توحید و به طور خاص در مقابل تشبیه به کار رفته است فرخی سیستانی، ص ۲۵۴؛. قائلان به تعطیل را «معطّله» یا «معطّلیه» و نیز «ملاحده» و «مهمله» می گفته اند.

گروههای مختلف معطله
بنا بر معانی تعطیل، به گروههای مختلفی معطّله گفته شده است، از جمله به گروهی که معتقد بوده اند عالم همیشه بوده و خواهد بود و صانعی علیم و حکیم ندارد. به این معنا، دهریه که شریعت را امری نامعقول، و عالم را قدیم می دانسته اند و می گفته اند خداوند صانع عالم نیست بلکه عقولِ افلاک و ستارگان، صانع گیاهان و حیوانات اند ، اهل تعطیل دانسته شده اند. در تقسیم بندیهای دیگر، این گروه از معطّله را در زمرة زنادقه و قرامطه و اهل اباحت آورده اند.
به گروههایی از عرب جاهلی نیز معطّله یا معطّله عرب گفته اند. گروهی از آنان منکر خدا و معاد بودند، گروهی خداوند را قبول داشتند، ولی معاد را منکر بودند و گروهی هم صرفاً نبوت و پیامبری را انکار می کردند. به گروه اخیر «عبادالاصنام» (بت پرستان) می گفتند.

معطله در مقابل مشبهه
از سوی دیگر، در مقابل مشبهه، به گروههایی که بیش تر جانب تنزیه را می گرفته اند، معطّله گفته شده است. به این معنا گروههای مختلفی را اهل تعطیل خوانده اند، مانند گروهی که می گفته اند خدا را نباید شی ء یا موجود یا حی یا قادر یا عالم و سمیع و بصیر و امثال اینها دانست. همچنین به گروههایی که زیادت صفات خدا را بر ذات انکار می کرده اند و قائل به عینیت ذات و صفات بوده اند، معطّله گفته شده است. جهمیه، معتزله، باطنیه یا اسماعیلیه و حکما و فلاسفه به رغم اختلاف نظرهایشان در باره صفات، همگی از جانب مخالفانشان اهل تعطیل دانسته شده اند. البته در مورد اخیر علت این نامگذاری صرفاً مسئله صفات نبوده و موضوعات دیگری نیز مطرح بوده که سبب تشدید این اتهام می شده است تا جایی که گاهی فلسفه را «علم تعطیل» خوانده اند. البته هیچ یک از گروههایی که به سبب نظرشان درباره صفات، اهل تعطیل دانسته شده اند، چنین اتهامی را نپذیرفته اند و غالباً اطلاق این عنوان به این گروهها به سبب بدفهمی آرای آنان بوده است.

نظر فلسفه ودرباره اهل تعطیل
...

(در لغت به معنی فروگذاشتن و متوقف کردن کار) در اصطلاح کلام، انکار و نفی وجود خدا، یا صفات خدا یا افعال اوست. کسی که یکی از این موارد را انکار کند مُعَطِّل (اهل تعطیل) نامیده می شود. تعطیل عبارت است از ۱. تعطیل در ذات: یعنی انکار وجود خدا که لازمۀ آن اعتقاد به قدم عالم و نفی صانع و صفات و افعال اوست؛ ۲. تعطیل در صفات: یعنی انکار زیادت صفات بر ذات که دیدگاه معتزله و امامیه و فلاسفه است و اشاعره به همین سبب آنان را مُعَطَّله می نامند. نفی علم خدا به جزئیات، به طور مستقیم نیز، آن سان که ابوحامد غزالی تصریح کرده است، تعطیل و کفر محسوب می شود؛ ۳. تعطیل در افعال: نفی و انکار حدوث عالم، نفی و انکار نبوت، و سرانجام نفی و انکار دخالت دایمی خدا در امور جهان، همگی قول به تعطیل در افعال خداست. به سبب اعتقاد فلاسفه به قِدمِ زمانیِ عالم و نقش وسایط در پدید آمدن جهان، متکلمان اشعری فلسفه را علم تعطیل و فیلسوفان را مُعَطِّله خوانده اند.