[ویکی فقه] تماثل عام یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای دو امر متغایر مشترک در حقیقتی واحد؛ از اقسام تغایر است.
تماثل که از اقسام تغایر است؛ به نسبت بین دو امری (مفهوم یا معنا) گفته می شود که در حقیقتی واحد با هم اشتراک دارند؛ به دیگر بیان، دو امر متغایر (دو امر متصوری که قابل حمل بر یکدیگر نیستند) اگر در یک حقیقت (نوع یا جنس و کمّ یا کیف) با هم اتفاق داشتند «مثلان» (به معنای عام) نامیده می شوند و نسبت میان آن دو «تماثل» (به معنای عام) است.
محل بحث تماثل
بحث از تماثل در دو جا مطرح می شود: ۱. به عنوان مقدمه باب تناقض؛ به این بیان که دو امر متصور یا قابل حمل بر یکدیگرند یا نه؛ در صورت دوم با هم تغایر دارند، آن گاه بیان می شود که مغایرت یا به صورت تماثل است یا تخالف و یا تغایر. ۲. در باب تقسیمات الفاظ؛ به این بیان که اگر لفظی با لفظ دیگری مقایسه شود یا مترادف اند (برای یک معنا وضع شده اند) یا متباین (موضوع له آنها متفاوت است)، آن گاه الفاظ متباین (به اعتبار معنایشان) به مثلان، متخالفان و متقابلان تقسیم شده اند، سپس مثلان (به معنای اعم) به مثلان به معنای اخص، متجانسان، متساویان و متشابهان تقسیم شده است. گاهی هم تماثل را نسبت میان دو چیز مشابه از هر نظر می دانند که در این صورت، امتناع اجتماع مثلین در کل هستی خواهد بود زیرا دو چیز با فرض دو بودن از همه لحاظ اتحاد نخواهند داشت.
اقسام تماثل
تماثل به این معنای عام (اشتراک دو مفهوم در حقیقتی واحد) به چهار قسم تقسیم می شود: ۱. اشتراک در نوع (حقیقت نوعیه یا تمام ماهیت)، مانند: محمد و جعفر که در نوعیت (انسانیت) با هم شرکت دارند. این قسم را مثلان یا متماثلان (به معنای خاص) می نامند که همان کاربرد خاص این دو واژه در برابر کاربرد عام آن است. ۲. اشتراک در جنس، مانند انسان و فرس که در حیوانیت مشترک اند و «متجانسان» نامیده می شوند. ۳. اشتراک در کم (مقدار)، مانند دو خط شش سانتی متری، که «متساویان» نام دارند. ۴. اشتراک در کیف، مانند شباهت دو فرد در شجاعت که «متشابهان» نامیده می شوند. اجتماع مثلان در زمان و مکان واحد با جهت واحد (و سایر شرایط وحدت) به بداهت عقلی محال است. تماثل در تقسیمی دیگر بر دو قسم است: ۱. تماثل حقیقی؛ ۲. تماثل مصطنع.
مستندات مقاله
...
تماثل که از اقسام تغایر است؛ به نسبت بین دو امری (مفهوم یا معنا) گفته می شود که در حقیقتی واحد با هم اشتراک دارند؛ به دیگر بیان، دو امر متغایر (دو امر متصوری که قابل حمل بر یکدیگر نیستند) اگر در یک حقیقت (نوع یا جنس و کمّ یا کیف) با هم اتفاق داشتند «مثلان» (به معنای عام) نامیده می شوند و نسبت میان آن دو «تماثل» (به معنای عام) است.
محل بحث تماثل
بحث از تماثل در دو جا مطرح می شود: ۱. به عنوان مقدمه باب تناقض؛ به این بیان که دو امر متصور یا قابل حمل بر یکدیگرند یا نه؛ در صورت دوم با هم تغایر دارند، آن گاه بیان می شود که مغایرت یا به صورت تماثل است یا تخالف و یا تغایر. ۲. در باب تقسیمات الفاظ؛ به این بیان که اگر لفظی با لفظ دیگری مقایسه شود یا مترادف اند (برای یک معنا وضع شده اند) یا متباین (موضوع له آنها متفاوت است)، آن گاه الفاظ متباین (به اعتبار معنایشان) به مثلان، متخالفان و متقابلان تقسیم شده اند، سپس مثلان (به معنای اعم) به مثلان به معنای اخص، متجانسان، متساویان و متشابهان تقسیم شده است. گاهی هم تماثل را نسبت میان دو چیز مشابه از هر نظر می دانند که در این صورت، امتناع اجتماع مثلین در کل هستی خواهد بود زیرا دو چیز با فرض دو بودن از همه لحاظ اتحاد نخواهند داشت.
اقسام تماثل
تماثل به این معنای عام (اشتراک دو مفهوم در حقیقتی واحد) به چهار قسم تقسیم می شود: ۱. اشتراک در نوع (حقیقت نوعیه یا تمام ماهیت)، مانند: محمد و جعفر که در نوعیت (انسانیت) با هم شرکت دارند. این قسم را مثلان یا متماثلان (به معنای خاص) می نامند که همان کاربرد خاص این دو واژه در برابر کاربرد عام آن است. ۲. اشتراک در جنس، مانند انسان و فرس که در حیوانیت مشترک اند و «متجانسان» نامیده می شوند. ۳. اشتراک در کم (مقدار)، مانند دو خط شش سانتی متری، که «متساویان» نام دارند. ۴. اشتراک در کیف، مانند شباهت دو فرد در شجاعت که «متشابهان» نامیده می شوند. اجتماع مثلان در زمان و مکان واحد با جهت واحد (و سایر شرایط وحدت) به بداهت عقلی محال است. تماثل در تقسیمی دیگر بر دو قسم است: ۱. تماثل حقیقی؛ ۲. تماثل مصطنع.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: متماثلان